دوران امین

پس از هارون فرزندش امین به خلافت رسید و پنج سال حکومت کرد. وی هر چند از برادرش مأمون کوچک تر بود ولی از آنجا که مادرش زبیده و داییهایش افرادی سرشناس و متنفذ در دستگاه خلافت بودند از طرف هارون به ولایتعهدی برگزیده شد.

امین عنصری زشت کردار سست رأی و عیاش بود مأمون برادر خود را خوب می شناخت و می دانست امین با موقعیتی که دارد حکومت را پس از خود به وی واگذار نخواهد کرد؛ از این رو از همان آغاز به مخالفت با او برخاست و سعی در قبضه کردن قدرت داشت. سفر او به خراسان همراه پدرش در راستای همین هدف انجام گرفت(۱)(در که تاریخ طبری، ج ۸، ص ۳۳۸ و کامل ابن اثیر، ج ۶، ص ۱۹۲).

 امین در سال ۱۹۴ مأمون را از ولایتعهدی خلع کرد و فرزندش موسی را بر این سمت گماشت سپس با لشکر کشی به خراسان در سال ۱۹۵ درصدد نابودی وی برآمد که با واکنش مأمون مواجه شد. بدین ترتیب کشمکشهای میان دو برادر حدود سه سال به درازا کشید و پس از درگیری های زیاد سرانجام مأمون به کمک ایرانیان و با تدبیر فرماندهان زبده ای مانند طاهر بن حسین و هرثمه بن اعین بر امین چیره شد و باکشتن وی در سال ۱۹۸ هجری خلافت را قبضه کرد و به جای بغداد مرو را مرکز حکومت خود قرار داد(۲)(رک کامل ابن اثیر، ج ۶، ص ۲۲۷ و مروج الذهب، ج ۳، صص ۳۹۷ - ۴۱۳).

 تاریخ پنج ساله حکومت امین از بیان اقدامات و موضع گیریهای وی نسبت به امام رضا و همچنین تلاشهای آن حضرت با واکنشهای وی ساکت است امام از فرصت پیش آمده بیشترین بهره را برد و به نشر و گسترش معارف اسلامی در سطح جامعه و تحکیم پایگاه های مردمی پرداخت.