قبله

بزنطی گوید از امام هشتم (ع) پرسیدم درباره حرم و محدود آن که چگونه برخی جاها نزدیکتر است و بعضی نقاط دورتر؟

 امام (ع) در پاسخ فرمود: هنگامی که آدم از بهشت به کوه ابوقیس جای گرفت و قبل از شما این که «هند» میخواندند او از تنهایی وحشت زده شد و به خدا شکایت کرد. زیرا آنچه را در بهشت میدید و میشنید در اینجا نمی یافت خداوند یاقوت سرخی را بر او نازل کرد و او آن یاقوت را در جایگاه کعبه قرار داد و به د و به دور آن طواف میکرد و در محیط شعاع نور و پرتو آن یاقوت که وسعت زیادی نیز داشت علامت گذاری کرد و آن محدوده حرم» محسوب گردیده است.(۲)(کافی، ج ۲، ص ۳۶۹ - بحار الانوار، ج ۳۹، ص ۱۰۴ )»

فضیلت اذان و اقامه 

حضرت رضا (ع) فرموده است مردم به علل زیادی مامور به اذان شده اند، از آن جمله

۱ - تذکر مردم

۲ - بیداری غافلان

۳- کسانی که وقت نماز را نمیدانند یا سرگرم امور دنیوی هستند و توجه به وقت ندارند مؤذن آنها را متوجه مینماید.

۴ - مؤذن به وسیله اذان مردم را به رعایت و یاد خدا دعوت می کند و ترغیب می نماید.

۵- مؤذن باعث اقرار خود و دیگران به یگانگی خداوند میشود.

۶ - و بالاخره ایمان و اسلام را آشکار نموده و به جهانیان عرضه می دارد.

«کلادستون» یکی از سیاستمداران طراز اول انگلیسی در عصر خودش در برابر جمعی از مسیحیان گفته بود تا هنگامی که نام محمد (ص) در مأذنه ها بلند است و کعبه پا برجاست و قرآن رهنما و پیشوای مسلمانان است امکان ندارد پایه های سیاست ما در سرزمینهای اسلامی استوار و برقرار گردد.»

یکی از بزرگان گفته است از فصول اذان و واژه های آن پند بگیر که چگونه با نام خداوند آغاز شده و با نام او پایان یافته است و بفهم که اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و هنگام شنیدن تکبیر قلب خود را برای بزرگداشت حق تعالی و خوار شمردن دنیا و آنچه در آن است آماده ساز تا در تکبیری که میگویی دروغگو نباشی و با شنیدن صدای تهلیل ضمیر خود را از هر معبودی جز خداوند بزدای و پیامبر (ص) را حاضر بدان و در پیشگاه او ادب را نگه دار و مخلصانه به پیامبری او گواهی ده و بر آن حضرت و خاندانش درود بفرست و خویشتن را به حرکت در آور(۱)(مکارم الاخلاق «طبرسی ص ۲۴۸ مسند الامام رضا، ج ۲، ص۶۹ )»

آثار دنیوی و اخروی اذان

هشام بن ابراهیم به محضر امام هشتم (ع) شرفیاب شد و از رنج بیماری که در بدن داشت و نیز نداشتن فرزند به آن حضرت اظهار شکایت نمود و چاره خواست. حضرت (ع) به او فرمود که در منزل صدای خود را برای اذان نماز بلند کند.

 هشام گوید به دستور امام عمل نمودم هم بیماریم برطرف شد و هم صاحب فرزند اشدم .

محمد بن راشد می گوید من با تمام عائله و خدمتگزارانم بیمار بودیم هنگامی که این حدیث را از هشام شنیدیم عمل نمودیم خداوند متعال همه ما را شفا عنایت بخشید.»

از حضرت رضا (ع) روایت کرده که فرمود: هر کس هنگام نماز اذان و اقامه بگوید دو صف از فرشتگان با وی نماز خواهند خواند و اگر اقامه بگوید که فرشته طرف راست و یکی طرف چپ او نماز خواهند خواند سپس فرمود شما هر دو صف را مغتنم بدارید.( یعنی اذان و اقامه هر دو را بگویید.)

امام رضا (ع) از آباء گرامیش نقل کرده که رسول خدا (ص) فرمود: «اذان گویان در روز رستاخیر از دیگران به اندازه یک سر و گردن بلندترند.»

این بلندی در حقیقت همان بلندی مقام رهبری و دعوت کردن دیگران به سوی خدا و به سوی عبادتی همچون نماز است(۲)(تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۴۳۸ اسرار الصوه شهید دوم، ص ۱۸۵).»

فلسفه و حکمت اذان

امام رضا (ع) فرموده است اذان و تکبیر گفتن الله اکبر آغاز و به تهلیل گفتن لا اله الا الله ختم شده است. خداوند اراده فرمود اذان به نام و یاد او آغاز شود. چه اسم خدا در «الله اکبر آغاز جمله در «لا اله الا الله آخر جمله قرار گرفته است. پس باید اذان با جمله ای آغاز شود که اسم خدا در آغاز آن واقع شود نه در آخر آن سبب این که هر جمله ای از اذان دوبار تکرار شده این است که اولا این تکرار برای نمازگزاران تاکیدی باشد.

به فرض اگر نسبت به جملات اول در حال غفلت فراموشی و یا بی توجهی بودند در بار دوم متوجه شوند. ثانیا اصل در نماز دو رکعت دو رکعت است. لذا جملات اذان نیز باید دوبار دوبار گفته شود گفتن «الله اکبر در آغاز نماز چهار بار مقرر شده است. زیرا اذان به طور ناگهانی شروع میشود و قبل از آن کلامی نیست که نمازگزار را برای نماز متنبه کند از این رو این تکرار برای بیداری و هشداری شنوندگان است. در جهت گوش فرا دادن به جملات پس از آن.

 سبب اینکه پس از «الله اکبر شهادتين (أشهد أن لا اله الا الله - أشهد أن محمداً رَسُولُ الله (ص) قرار داده شده این است که نخستین مرحله ایمان، «توحید» و اقرار به یگانگی خداوند و پس از آن به نبوت حضرت رسول (ص) است و اینکه طاعت هر دو و شناخت هر دو با یکدیگر در ایمان مقرون است و اساس ایمان همان اقرار به شهادتین است پس در اذان دو شهادت (گواهی به یگانگی خدا رسالت پیامبر (ص) قرار داده شده است چنانکه در سایر حقوق دو شهادت قرار داده شده است و دو شاهد لازم است.)

هرگاه بنده ای به یگانگی خداوند متعال و رسالت حضرت رسول (ص) اقرار کند همه مراحل ایمان و مراتب آن را پذیرفته است. زیرا اصل ایمان همان شناختن خدا و رسول میباشد.

علت این که در اذان پس از شهادتین مردم برای اداء نماز دعوت شده اند این است که اذان برای دعوت مردم به طرف نماز در مکان مخصوصی تشریع شده است و مؤذن با گفتن «حَيَّ عَلَى الصَّلوه» برای بپا داشتن نماز بشتابید رسیدن وقت نماز را به نمازگزاران اعلام مینماید و ندا به نماز یعنی «حَيَّ عَلَى الصلوه» در وسط اذان مقرر شده زیرا که مؤذن قبل از «حَيَّ عَلَى الصَّلوه» چهار فصل مقدم میدارد. دو تکبیر و دو شهادت و بعد از «حَيَّ عَلَی الصَّلوه» چهار فصل دیگر می گوید؛ زیرا پس از آن دوبار «حَيَّ عَلَی الفلاح میگوید و مردم را به رستگاری و نجات فرا می خواند تا آنها به عمل نیک و نماز ترغیب شوند.

 پس از آن دوبار حَيَّ عَلَى خَيْرِ العَمَل میگوید تا مردم را به بهترین اعمال که نماز است تشویق نماید. پس از آن دوباره صدای خود را به «الله اکبر» و دوبار به «لا اله الا الله بلند میکند و کلام را با ذکر و یاد خدا که معبود یکتاست پایان می دهد همچنان که با یاد همان آغاز نمود. 

علت این که در پایان جملات ،اذان به جای «لا اله الا الله»، «سبحان الله» یا «الحمد الله» یا «الله اکبر نیامده است در حالی که نام خداوند در آخر این اذکار نیز هست این است که «لا اله الا الله» اعتراف به یگانگی خدا و زدودن شرک و نفی همتا و انباز است برای خدای متعال و این (اقرار) اساس و نخستین شعار ایمان است و از تسبیح گفتن و «حمد» کردن، مهمتر است(۱)( عيون اخبار الرضا، ج ۲، باب ۲۴ (ص) (۱۰۶) من لا يحضر الفقیه، ج ۱، ص ۱۹۵).»

دعای بین اذان و اقامه

امام رضا (ع) در بین اذان و اقامه دعای زیر را میخواند: «اللَّهُمَّ رَبِّ هَذِهِ الدَّعْوَهِ التَّامَّهِ و الصلاة القائمه، بلغل محمداً (ص)، الدرجة و الوسيلة، وَ الْفَضْل والفضليه، و بالله استفتح و بالله اَستَنْجِحُ، و بمحمد رسول الله و ال محمد صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمْ أَتَوَجَهُ، اللهم صل على محمد و ال محمد فَاجْعِلْنى بهم عندك وجيهاً في الدنيا و الاخره و من المقربين»

خدایا پروردگارا! به حق این دعای کامل بین اذان و اقامه و نمازی که به پا میشود از تو مسئلت دارم محمد که درود تو بر او و خاندانش باد را درجه و وسیله و فضل و فضیلت عطا فرمایی .

به نام خداوند آغاز کرده و از او یاری میطلبم و به محمد رسول او و خاندانش که درود خدا بر آنان باد روی می آورم.

 پروردگارا بر محمد و خاندانش درود فرست و به بزرگواری - ایشان مرا نزد خودت در دنیا و آخرت آبرومند گردان و از نزدیکان به خودت قرار ده(۱)(وسائل الشيعه، ج ۴، ص ۷۲۷ ).»

قیام

امام رضا (ع) فرموده است: هرگاه خواستی به نماز بایستی با حال کسالت خواب آلودگی، شتاب و لهو و بازی نایست بلکه با حالت آرامش و وقار نماز را به پای دار(۲)(عيون اخبار الرضا، ج ۲، باب ۲۴، ص ۲۱۶ ) »