مواضع سیاسی امام رضا هم تا پیش از ولایت عهدی
در ابتدای این بحث باید به این نکته اشاره کنیم که این تقسیم بندی از آن جهت است که به فهم مخاطب کمک کند و روشن و مسلم است که اصول و اهداف امام رضا السلام به مانند سایر ائمه همواره در همه شرایط زمانی و مکانی ثابت بوده و تغییرات ظاهری که در شرایط مختلف و نوع حرکت دیده می شود، به منزله تغییرات تاکتیکی بوده و تغییرات استراتژیک نبوده است. حرکت فکری و کلیه فعالیتهای سیاسی و فرهنگی ائمه اطهار یک حرکت مستمر و طولانی است که از سال یازدهم هجرت شروع میشود و دویست و پنجاه سال ادامه پیدا می کند و به سال ۲۶۰ که سال شروع غیبت صغری است خاتمه پیدا میکند. این بزرگواران یک کل واحدند یک شخصیتند. شک نمیتوان کرد هدف و جهت آنها یکی است. در تحلیل زندگی ائمه نباید در این دام بیفتیم که تفاوتهای ظاهری در سیره ائمه به معنی اختلاف و یا تعارض میان آنان است بلکه باید توجه داشته باشیم ائمه معصوم در یک حرکت بلند مدت تاکتیکها و ابزارهای خاصی را برگزیده اند. گاهی ممکن است حرکت را سریع تر دنبال کنند گاهی کند و گاه دست به عقب نشینی حکیمانه می زنند؛ اما همان عقب نشینی ظاهری در دید کسانی که حرکت را حکیمانه و هدفمند میدانند یک حرکت رو به جلو محسوب میشود. از همین رو زندگی امیر المومنین اسلام با زندگی امام حسن اسلام و امام حسین اسلام و سایر ائمه یک حرکت مستمر است آیة الله خامنه ای، ۱۳۶۶: ۲۴٫۱) نکته ای که در سیره ائمه اطهار له باید در نظر گرفته شود تداوم جهت گیری سیاسی این بزرگواران است. چه هنگامی که حکومت در دست ایشان بوده و چه در هنگامی که از قدرت سیاسی دور بوده اند و این مطلب در بررسی سیره ائمه اهمیت ویژه ای پیدا می کند. با توجه به مقدماتی که ذکر شد حرکت و تلاشهای امام رضا در سرتاسر دوران پربرکت امامتشان باید در یک خط سیر کلی و جهت دار دیده شود و به عبارتی برای بازبینی سیره و رفتار سیاسی امام رضا السلام باید در چارچوب کلی جریان امامت به آن نگاه شود. از زمان امام حسین اسلام به بعد حرکت سیاسی ائمه در قالب دیگری در جریان است. البته بررسی دقیق این جریانات از عهده این پژوهش خارج است و به بحث مفصلی نیاز دارد. از همین رو در این مجال به عصر امام رضاء اسلام می پردازیم که به طور خاص در زمان حکومت عباسیان است. البته مقصود ما از این تقسیم بندی پیش از دوره ولایت عهدی و پس از ولایت عهدی انحصار و اختصاص فعالیت امام اسلام (تنها) به دوره یاد شده نیست زیرا واضح است بسیاری از اصول در سیره ائمه وجود دارد که این بزرگواران در هر شرایط زمانی و مکانی به آن اهتمام داشته اند و تقسیم بندی فقط جهت ارائه مطلب به مخاطب صورت گرفته است.
صص 130-129
ملاحظات عملی در سیره سیاسی امام رضا السلام
با وجود وحدت ماهوی خط امامت در همه قرون و اعصار هر کدام از امامان در شرایط خاصی و در زمان رژیم های سیاسی متفاوتی به سر میبردند که رویارویی ویژه زمان خود را پی می گرفته اند. در تمام موضع گیری های ائمه مصلحت یکسانی دنبال میشد لکن مصلحتها در هر زمان در قالب خاصی ظاهر می شد امام سجاد السلام در برابر طغیان یزید امام باقر اسلام و امام صادق اسلام در برابر خاندان بنی امیه امام کاظم علام و امام رضا سلام در برابر دودمان کینه توز بنی عباس و بالاخره امام جواد و امام هادی اسلام و امام حسن عسگری اسلام در حصار نظامی متوکل ها میبایست مصلحت اسلام و امت را به گونه ای که شرایط زمان می طلبید پاسداری می نمودند. در این بخش در پی کشف مصالح و ملاحظاتی هستیم که حضرت مد نظر داشته اند، هستیم هر چند که مدعی نیستیم که بتوانیم به طور کامل و شایسته آنچنان که در شان امام معصوم السلام است. از عهده این مهم برآییم.
صص 194-193