امام رضا علم در زمان امین
پنج سال از امامت امام رضا در دوران خلافت امین و به عبارتی درگیری های میان امین و مأمون گذشت. برای نخستین بار در خلافت عباسیان شدت درگیری تا این حد بالا می گیرد و شدت اختلاف بر همگان آشکار میشود در مورد علت درگیری میان امین و مأمون باید گفت این اختلاف منازعه صرف بر سر قدرت میان دو برادر نبود بلکه از اختلاف و درگیری دو جریان عمده در خلافت عباسی حکایت داشت. با وجود اینکه اکثر منابع در مورد خلفای عباسی با وجود ذکر جنایاتشان به طور اغراق آمیزی آنان را ستوده اند اما در مورد بی کفایتی و عدم صلاحیت امین در میان منابع نوعی اتفاق نظر وجود دارد. حتی خود هارون به این امر اذعان داشته است و به نظر میرسد تنها عاملی که هارون را وادار کرده که امین را پیش از مامون به ولایت عهدی برگزیند درگیری داخلی میان اعراب و ایرانیان بوده که از ابتدای شکل گیری خلافت در جریان بوده و در این مقطع تشدید می شود. این سخن هارون به خوبی گویای ویژگیهای امین و مأمون و دسته بندیهای درون حکومت است: من میخواهم کار ولایتعهد را سامان دهم و به کسی بسپارم که از روش و رفتار وی رضایت و به حسن سیاستش اعتماد دارم و مطمئنم که سست و ناتوان نیست و او عبدالله [مأمون] است، اما بنی هاشم به محمد امین تمایل دارند و او دستخوش هوس و تابع دل خویش است. اسراف کار است و زنان و کنیزان را در رای خود شرکت میدهد عبدالله روش پسندیده و رای اصیل دارد و در کارهای بزرگ مورد اعتماد است اگر به عبدالله متمایل شوم بنی هاشم را خشمگین میکنم و اگر کار را به محمد سپارم بیم دارم کار رعیت را آشفته سازد.» (مسعودی، ۱۳۷۴: ۳۵۶٫۲). در این دوران که سرتاسر آن به آشوب و درگیری گذشت به عقیده برخی فرصتی مناسب برای قيام علویان فراهم شده بود اما اینکه قیامی از سوی علویان علیه دستگاه حکومت صورت نگرفت شاید به این بازگردد که تجربه شکستهای متعدد علویان باعث شد که آنان از اقدامات شتاب زده خودداری کنند و شاید در این مدت در حال ارزیابی نتیجه منازعه میان امین و مأمون بودند تا پس از اینکه سرانجام کار مشخص شد در مقابل حریفی که تازه از میدان نبرد آمده و نیاز به بازسازی دارد دست به قیام بزنند.در این زمان اختلافات مذهبی و فرقه ای میان علویان با هدایت و حمایت هدفدار، خلفای عباسی افزایش یافته بود و این امر عاملی بازدارنده برای اتحاد و اجتماع علویان محسوب میشد. در نتیجه فشار زیادی که در این سالها و به طور خاص در دوره هارون الرشید بر علویان وارد شده بود علویان پراکنده شده و درگیر مشکلات فراونی بودند که در نتیجه قدرت سازماندهی و تشکیلاتی آنان کاهش یافته بود. به نظر میرسد امام در این دوران نسبت به زمان هارون از آزادی و فراغت بیشتری برخوردار بودند و فعالیت ایشان همچنان در حوزه فرهنگی تبلیغی و پاسخ به شبهات و تبیین مواضع اصولی بوده است.