آگاهی به زبانهای گوناگون

نقل است که حضرت امام رضا در راه سفر به توس در شهرهای مختلف ایران توقف می کردند و برای مردم سخنرانی و موعظه میفرمودند. این عمل با وجود مشترک نبودن زبان امام با مردم ایران چگونه ممکن است؟

شیعه اعتقاد دارد که امامان میتوانند به هر زبانی سخن بگویند. در زندگی ائمه معصوم و حتی پیامبر(فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح السنة، ج ۳، ص ۱۹۸. ) نمونه های متعددی از سخن گفتن آنان به زبانهای دیگر بیان شده است. در این باره چند نکته درخور ذکر است

نکته اول: شیخ صدوق باب ۵۳ از کتاب عیون أخبار الرضا را معرفته بجميع اللغات نام گذاشته است. این نام یعنی شناخت آن جناب از جمیع لغت ها(عيون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۲۸ ) در این زمینه نمونه های زیر به چشم می خورد

۱. چند نفر از مردم خراسان خدمت حضرت صادق رسیدند. ایشان قبل از سؤال به آنان به لهجه عربی فرمودند: « هرکس ثروت برهم انباشته کند خدا به همان مقدار او را عذاب میکند. عرض کردند: «آقا نفهمیدیم زبان عربی را نمی فهمیم ایشان با زبان فارسی فرمودند:

هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد. (بحار الأنوار، ج ۴۷، ص ۱۱۹.)

۵۴

۲. امام رضا درباره پدر خود میفرمودند: «حضرت در برهه ای از زمان زیست که با نبطی ها به زبانشان با خراسانی ها با زبان فارسی با رومیان به رومی و با غیر عرب به زبان خودشان سخن میگفت. علما و بزرگان یهود و نصاری از نقاط دور می آمدند و حضرت با آنان با کتاب و زبان خودشان بحث و احتجاج میکرد. (الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۳۵۰. )

۳. امام رضا درباره مناظره خود با بزرگان ادیان و مکاتب نیز فرمودند: با اهل تورات با توراتشان با انجیلیان با انجیل خود آنان با اهل زبور با زبور با ستاره پرستان با زبان عبری با زردشتیان به زبان فارسی با رومیان با زبان رومی و با مذهب شناسان مختلف به زبان خودشان استدلال

می کنم.» (بحار الأنوار، ج ۱۰، ص ٣٠٢.)

نکته دوم اصولاً در فرهنگ شیعه امامان با چند نشانه شناخته می شوند یکی از نشانه ها آن است که با مردم جهان به هر زبانی میتوانند سخن گویند و اهل هر زبانی میتوانند با ایشان بدون مترجم گفت و گو کنند. ائمه دلیل این ویژگی را چنین بیان می داشتند: «اگر نتوانم جواب تو را بگویم چه فضیلتی بر تو دارم؟ به راستی سخن هیچ کس و گفتار پرنده و جانداران و هیچ زنده دارای روح بر امام نهان نیست. هر که

این خصال را ندارد امام نیست. (کافی، ج ۱، ص ۲۸۵. )

پس از شهادت امام کاظم برخی درباره امامت امام رضا شک به دل راه دادند. در این میان مخالفان نیز برای دامن زدن به این شک شیطنتهایی کردند محمد بن فضل هاشمی از جلسه مناظره ای در بصره یاد میکند که در آن محفل، فردی ناصبی به نام عمرو بن هذاب در میان پرسش هایش از حضرت رضا گفت: «محمد بن فضل هاشمی میگوید که هر آنچه خداوند نازل فرموده است میدانید و میتوانید به هر زبان و لغتی صحبت کنید. 

۵۵

امام فرمودند: «محمد بن فضل راست میگوید. من آنها را به او خبر داده ام. پس بشتابید و سؤال کنید. عمرو بن هذاب گفت: «قبل از هر چیز شما را با زبان امتحان میکنیم در این شهر افراد مختلف اعم از رومی هندی فارسی و ترکی زبان داریم همه آنان را حاضر میکنیم. حضرت فرمودند: پس به هر آنچه دوست دارید تکلم کنید. ان شاء الله به هر یک از شما با زبان خودتان پاسخ خواهم گفت پس هر کدام از آنان با زبان و لغت خودشان مسئله ای پرسیدند و امام هم با لغت آنان پاسخشان را گفتند مردم بسیار تعجب کردند و حیران ماندند. آنان تصدیق کردند که امام از خودشان نیز به زبانشان واردتر و فصیح ترند (بحرانی، مدینه المعاجز، ج ۷، ص ۲۰۰؛ الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۳۴۱؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب في المناقب، ص ۱۸۶)

نکته سوم ائمه اطهار در برابر شگفتی و تعجب یاران در مواجهه با این ویژگی آنان را به مقام بلند و رفیع امامت رهنمون می شدند. در این باره نمونه های زیر شایان توجه است .

۱.  ابن ابی حمزه از سخن گفتن امام کاظم با جمعی از مردم حبشه به زبان ایشان روایت میکند امام وقتی تعجب او را دیدند، فرمودند: «تعجب نکن آنچه نمی دانی شگفت آورتر است از آنچه اکنون دیدی اینکه اکنون شنیدی مثل نسبت قطره است به دریا اگر پرنده ای با منقار خود قطره ای از دریا بردارد، آیا چیزی از آن کم میشود؟ امام مانند دریای بیکران است و شگفتی های آن بیشتر از عجایب دریاست و تمام شدنی نیست. (بحار الأنوار، ج ۲۸، ص ۷۰.)

۲. از اباصلت هروی روایت شده است حضرت امام رضا با مردم به لغت های ایشان گفت وگو میکردند و به خدا سوگند که از نظر لغت و زبان فصیح ترین و داناترین مردم بودند روزی به آن بزرگوار عرض کردم :

۵۶

یا بن رسول الله از آشنایی شما با این لغتها با وجود اختلافات آنها در شگفت می آیم. حضرت فرمودند: ای اباصلت حجت خدا بر خلق اویم حق تعالی حجتی را که به لغتهای قومی عارف نباشد برایشان قرار نمی دهد آیا قول امیرالمؤمنین به تو نرسیده است؟ علی فرمود: فصل خطاب به ما داده شده است. آیا فصل خطاب غیر از شناسایی لغت هاست؟ (عيون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۲۸ خواند میر، تاریخ حبيب السير، ج ۲، ص ۸۴ )

نکته چهارم برخی علمای اهل سنت نیز بر آگاهی امام به لغات و زبانهای گوناگون اذعان داشته اند. عطاء الله بن فضل الله وفات: ۸۰۳ ق مینویسد ایشان با مردم به لغات خودشان سخن می گفتند و امام رضا فصیح ترین مردم و داناترین آنان به همه زبان ها و لغات بودند. (قاضی نور الله، احقاق الحق ، ج ۲۸، ص ۶۲۶ به نقل از: روضة الاحباب. )

عبد الرحمن جامی نیز از ابو اسماعیل سندی چنین گزارش میکند که چون عربی نمی دانستم به زبان سند به حضرت رضا سلام گفتم. وی به همان زبان جواب دادند بعد از آن از وی به زبان سندی سؤالاتی کردم وی همه آنها را به همان زبان جواب گفتند. (جامی شواهد النبوة، ص ۲۴ )

 ۵۷