قانون طبیعی بیماری ها و معالجه آنها

امام در آغاز این نامه قانون طبیعی مربوط به بیماریها و معالجه آنها را این طور بیان میکند

خداوند هیچ بدنی را به هیچ بیماری و علتی که در برابر آن معالجه ای نباشد مبتلا نمیکند بنابراین برای هر نوع بیماری طب و درمانی وجود دارد. بدیهی است که قوانین وضع شده از جانب خداوند در یک نظام و مجموعه عمل میکنند و هرگاه شکسته یا نقض شوند، عکس العمل نشان می دهند برای کسی که این قوانین را میشکند عکس العمل زیانبار نیز خواست خداوند است. در این صورت این از عدل خداست که برای هر بیماری درمانی خلق کرده است. بیان مذکور از سوی امام که برای هر بیماری موجود درمانی از جانب خداوند خلق شده است تحقیق و تجربه علمی را در همه اعصار تحریک و تشویق کرد این امر همچنین این حقیقت را روشن می سازد که هر بیماری و درمان آن در سیطره علم و اشراف الهی است. امام سپس در تشریح ساختمان و نقش اعضای مختلف بدن انسان می نویسد: بدن انسان شبیه یک دولت است روح حاکم و فرمانده این دستگاه اجرایی است مغز اعصاب و مفاصل کارگزاران دستگاه عصب مرکزی هستند قلب جایگاه اقتدار پایتخت) است. بدن کشور است و دستها پاها ،لبها ،زبان چشم و گوش خدمتگزارند معده و روده ها مخزن هستند سینه اتاق دربان است. دستها فرمانها را انجام میدهند و اشیا را طبق دستور دور یا نزدیک میکنند پاها تغییر مکان میدهند و فرمانده را به هر جا که میخواهد میبرند چشمها سبب بینایی و توجه او میشوند زیرا حاکم منزوی و مستور است و برای چنین فردی همه چیز تاریک است مگر آن که چشمها از طریق نور دیده او را روشن کنند .گوشها همچون نگهبانی همیشه بیدارند. او را متوجه میسازند که آیا همه چیز بر وفق مزاج یا مطابق دستور او هست یا نه به این ترتیب هر وقت که بخواهد بشنود. طبلهایی را درون گوشه مینوازد و از آن طریق آنچه را که می خواهد می شنود و پاسخ می دهد. زبان وسیله بیان مقاصد اوست حرکت زبان به همکاری بسیاری دیگر از کارگزاران مانند نفس ترشحات معده و لبها بستگی دارد. نیروی لبها به دلیل وجود زبان است لب و زبان در سخن گفتن به یکدیگر مربوط اند بیان زبان که سخن است. نمی تواند جز با انعکاس از طریق بینی حفره ها) واضح و سلیس شود. بینی برای ایجاد تمایز و وضوح کلمه ها گفته شده - سخن - به کار می رود درست همان گونه که صدای نوازنده فلوت به طور منظم متعادل و موزون از فلوت خارج میشود سوراخهای بینی نه تنها به عنوان فلوت عمل میکنند بلکه برای استعمال حس بویایی نیز خدمت میکنند و در استنشاق و بیرون دادن عطر و بوی خوش که فرمانده دوست دارد به کار می روند بوهای بد و زننده ای نجاسات نفرت انگیز که مورد تنفر اوست با دست با فرمانها و با بسته شدن سوراخهای بینی متوقف می شوند. تشریح مفصل مذکور از نقش و وظیفه اعضای مختلف بدن دلیل بر آگاهی جامع امام از شناخت عملکرد طبیعی اندامهای زنده است. آن گاه امام کلام خود را با  توصیف حساسیت برخی از اعضا و چگونگی عملکرد احساس غم و شادی و انعکاس آن در بدن انسان ادامه می دهد. برای حاکم بدن (روح) پاداش و کیفری مقرر شده است. کیفر روح بسیار سخت تر از مجازاتهایی است که حاکم یک جامعه با آن مواجه خواهد شد و نیز پاداشها به لحاظ کمی و کیفی بسیار آسایش بخش تر و خوشایندتر است. کیفر روح اندوه است و پاداش آن شادی اسپرز (طحال)، منشأ  انسان هم در بهداشت و هم در درمان اهمیت بسیار دارد. اگر آدمی بر پایه دانش و اطلاعات سودمند و درست از بدن خود مراقبت کرده و نیازهای آن را تأمین کند به بخش عظیمی از بهداشت دست یافته به همان سان که نقش اول را در درمان خود مریض بازی میکند. چه این که اگر او به لحاظ جسمی و روحی درست عمل نکند اقدامهای پزشک و اطرافیان بی اثر یا کم اثر خواهد بود و این نکته مهمی است که حضرت به آن اشاره میکند. از این رو حضرت می فرماید بدن آدمی به مزرعه ای میماند که خاکی حاصلخیز دارد و اگر به هنگام آبیاری شود و بذر خوبی در آن پاشیده گردد و .... بهتر و بیش تر ثمر خواهد داد بدین سان خود انسان است. که باید از این مزرعه ای که خداوند در اختیار او نهاده درست بهره برداری کند. غم است و غشاء معده و کلیه ها سرچشمه شادیها دو سیاهرگ از این اعضا تا چهره سفر میکنند و به این علت است که چهره آثار غم و شادی را فاش میکند همه این قبیل رگها ابزار ارتباط بین حاکم و کارگران دولت اوست. هنگامی که دارویی وارد بدن میشود. این رگها آن را به مرکز درد منتقل میکنند. مقایسه بدن انسان با مزرعه امام سپس در مقایسه بدن انسان با یک مزرعه و ارائه طرق مناسب تغذیه برای ارتقای بهداشت بهتر می نویسد: آگاه باش که چهار چوب بدن انسان مانند خاک حاصلخیز است. بدن با نظمی منطقی عمل میکند اگر به طور صحیح آماده شود و به درستی آبیاری شود نه در آب غرق میشود نه از بی آبی خشک خواهد شد زمین کشت شده ای عمق خاک رو شده در کشت که به دقت توسعه یافته و در آن کار شده باشد. محصول بهتری میدهد و بنابراین میزان برداشت بیشتر و مفیدتر است و در صورت غفلت این زمین بایر می افتد و قادر نیست که حتی خاری را برویاند. به خاطر داشته باش که هر فردی مطابق اندام شکل و ماهیت خود وضع طبیعی متفاوتی با دیگران دارد و فقط چیزی را می پذیرد که با او توافق و تناسب داشته باشد. بنابراین چیزی را بخور و بیاشام که با دستگاه بدنت متناسب باشد. زیاده خوردن به تو نفعی نمیرساند نه زیاد بخور و نه کم این مطمئن ترین راه بهره وری بیشتر است به این ترتیب بر طبق نیازهای بدنت بخور هنگامی که هنوز کمی دیگر اشتها داری دست از خوردن بردار این کار دستگاه گوارش را تنظیم میکند فکر را بیدار نگه میدارد و بدن را چابک و قوی میسازد در تابستان چیزهایی بخور که از اجزایی با اثر خنک کننده ترکیب شده باشد. در زمستان غذایی را انتخاب کن که حس گرما را تحریک کند در فصل معتدل از غذاهای مخلوط شده به نسبت معین که نه گرم باشد و نه سرد استفاده کن در وقت غذا نخست غذاهای سهل الهضم را بخور سهل الهضم بودن غذا به عادت ،سن میزان چاقی یا لاغری و تحریک شخص خورنده و نیز آب و هوا بستگی دارد. جدم پیامبر اکرم - صلى الله علیه و آله و سلم - به جدم علی بن ابیطالب - عليه السلام - توصیه کرد که در ۴۸ ساعت سه بار غذا استفاده کن در نخستین روز تنها یک بار در ساعت ۱۱ غذا بخور نه کم و نه زیاد هنگامی که هنوز کمی دیگر اشتها داری دست از خوردن بردار پس از غذا شربتهای خالص و مطابق فصل بنوش چگونگی تهیه آن را به تو میگویم. سپس امام فصل ها را طبق تقویم رسمی ایرانیان در آن زمان ماه به ماه دوازده ماه تشریح میکند و تغییرات وضعیت خاک و آب و هوا و تأثیر آن را بر بدن انسان شرح میدهد. امام بر این مبنا توصیه میکند که متناسب با فصول مختلف از چه نوع غذایی استفاده و از چه نوع آن اجتناب شود. به طور خلاصه تشریح جزئیات تغییر آب و هوا و فصل ها طی ۱۲ ماه سال دلالت بر آن دارد که امام در آن ایام کهن که هنوز وسایل پیش بینی و هواشناسی جدید موجود نبود تا چه حد در علم هواشناسی تبحر داشت.

صص 255-251

 زمین نعمت بزرگ خدا و از آن همه انسانها

این کره خاکی که شتابان در حال حرکت است ویژگی هایی حیرت انگیز و مهمی دارد و از بزرگترین نعمتهای الهی به شمار می آید که آدمیان نباید از آن غفلت ورزند بلکه همواره میباید از سویی شکر این نعمت عظیم الهی را به جا آورند و از طرفی در حفاظت از آن بکوشند و از فسق فجور و فساد آفرینی در آن پرهیز کنند. امام رضا - علیه السلام - به دو ویژگی مهم زمین اشاره میکند یک آن که زمین از آن همه آدمیان همه نسلها در همه  عصرهاست والارض  وضعها للانام : آن حضرت در تفسیر آیه یاد شده می فرماید: یعنی  خداوند زمین را برای همه آدمیان آفریده است . از این رو گروهی مجاز نیستند هر طور که بخواهند در آن تصرف کنند و با فساد آفرینی و تخریب طبیعت به اهداف خود دست یابند. چه این که زمین ملک آنان نیست و بر فرض ملک آنان باشد، اسلام تصرف در اموال را محدود ساخته است و تنها در چهارچوب احکام شرعی میتوان در آن تصرف کرد. دو آن که تغذیه رکن بنیادین زندگی بشر است و خداوند زمینه این نکته ای است که در زمان ما به یکی از دشواریهای بزرگ زندگی بشر و معضلات جهانی تبدیل شده است. چه آن که صاحبان زر و زور برای رسیدن به قدرت و ثروت به طبیعت بی جان رحم نکرده و برای رسیدن به قدرت و ثروت ویرانگریهای گسترده ای در طبیعت پدید آورده اند.دستیابی به روزی را به طور کامل در زمین پدید آورده است و این نعمتی است بزرگ و دارای اهمیت بسیار و مفسدان با نابودی کشاورزی و گیاهان و تخریب طبیعت هم غذای جانوران را از بین میبرند و هم غذای آدمیان را از این رهگذر در نهایت قساوت قلب و بی رحمی حیات انسان و حیوانات را و سلامت محیط زیست را در آستان دستیابی به اهداف خود به قربانگاه می برند (و قوله: و الارض وضعها للانام قال للناس فيها فاكهة والنخل ذات الاكمام قال يكبر ثمر النخل في القمع ثم يطلع منه قوله الحب ذو العصف و الريحان قال: الحب حنطة و الشعير و الحبوب والتين والريحان ما يؤكل منه .... تفسير على بن ابراهيم سورة الرحمن مسند الرضا، ج ۱، ص ۳۷۵ )

موجودات میکروسکوپی و ذره بینی

دانشمندان پیش از اختراع میکروسکوپ موجودات زنده را تنها شامل گیاهان و جانوران میدانستند و از میلیونها موجود ریز زنده که نقش عظیمی در حیات و زندگی کره زمین دارند، غافل بودند (پس از اختراع میکروسکوپ دانشمندان با دنیای عظیم و شگفت انگیز دیگری آشنا شدند. دنیای جانداران ذره بینی یا میکروباند که چهار گروه است. یک باکتری ها که برخی از آنها در بدن ما زندگی میکنند و برخی از آنها تجزیه کنندگان اصلی اکوسیستم هستند و در چرخه موادی مانند کربن و نیتروژن و فسفر نقش مهمی دارند ) و برخی از آنها فتوسنتز کننده هستند و در آبهای دریاها و اقیانوسها زندگی میکنند و نخستین تولید  کنندگان این اکوسیستمها هستند. دو آغازیان جانور مانند و تک سلولی آغازیان بزرگترین گروه فتوسنتز کننده کره زمین هستند چون همه ما از اکسیژن تنفس میکنیم و از این گازها که آغازیان تولید کرده اند بهره می جوییم. سه قارچ های ذره بینی بعضی از قارچ ها انگل اند و برخی از آنها در بازیافت مواد و برگرداندن آنها به چرخه مواد نقش دارند و برخی از آنها در غذای انسانها به کار میروند و بسیاری از آنتی بیوتیک ها مانند پنی سیلین از قارچ ها ساخته می شوند. حضرت رضا - علیه السلام - در روایاتی به مناسبت توضيح لطيف بودن خداوند چنین میفرماید خداوند از آن رو لطیف است که آفریده های لطیفی دارد و نیز از اشیای لطیف و غیر لطیف آگاه است. در میان مخلوقات لطیف خداوند جانوران بسیار کوچک و ریزی وجود دارند جانورانی از قبیل پشه و پشه های بسیار ریز و جانورانی که بسیار ریزتر از آنهایند طوری که نمیتوان با چشم آنها را تشخیص داد بلکه به دلیل ریزی آنها نمیتوان نر و ماده و پیر و جوان بودن آنها را با چشم غیر مسلح تشخیص داد و چون میبینیم که این جانوران بسیار ریزند و با این حال تولید مثل میکنند و از مرگ می گریزند و به نیازهای خود از اعماق دریاها پوست یا زیر پوست درختان بیابانها و مراتع دست مییابند و با هم دیگر ارتباط برقرار کرده و سخن نوع خود را میفهمند و به فرزندانشان مطالبی را می فهمانند و به آنها غذا میدهند و آمیزه رنگهای آنها بسیار شگفت انگیز و لطیف است چه این که گاه آمیزه ای از سرخی و زردی اند و گاه از سفیدی و سبزی و جانورانی وجود دارد که به هیچ وجه چشمان بشر نمیتواند آنها را ببیند و تشخیص دهد و نه دستان او میتواند او را لمس کند. این مخلوقات لطیف الهی نشان گر لطیف بودن خداوند است. چه آن که خدا همه این موجودات را بی هیچ ابزار و وسیله ای خلق کرده است برخلاف دیگر سازنده ها که برای ساخت خود به ابزار نیازمند هستند.  این حدیث شریف به یک واقعیت بزرگ درباره موجودات زنده اشاره دارد، واقعیتی که قرنها بشر از آن غفلت ورزیده و در روزگار ما در پرتو ابزار مدرن تا حدودی بدان دست یافته است و آن عبارت است از سهم عظیمی که جانوران ذره بینی در چرخه حیات دارند جاندارانی که حضرت از آنها با عنوان موجودات زنده لطیف که آدمیان نمیتوانند آنها را با چشم غیر مسلح ببینند و تشخیص دهند و نمیتوانند آنها را لمس کنند یاد کرده  است.

فضیلت کشاورزی

درباره فضیلت کشاورزی و ابعاد مختلف آن روایات رسیده از معصومان - علیهم السلام - بسیار است گروهی از این روایات بیانگر آن است که پیامبران خدا و امیر مؤمنان و امامان معصوم علیهم السلام - کشاورزی میکردند. در روایتی در این باره از امام رضا علیه السلام - چنین نقل شده است. امام رضا - عليه السلام - فرمود امام علی بن الحسين - عليه السلام - چنین فرموده است من کشاورزی نمیکنم تا بر  مالم بیفزایم بلکه تنها هدف من از کشاورزی آن است که آن چه من تولید کرده ام به دست انسان نیازمند و ناداری برسد و نیز پرندگان از آن بهره برند به ویژه گنجشک از این روایت دو نکته استفاده میشود یکی آن که امام سجاد - علیه السلام - کشاورزی میکرد این نکته بسی اهمیت دارد چه آن که کشاورزی شغل پیامبران امامان و بندگان صالح خداوند بوده است. دو آن که آن حضرت کشاورزی را به عنوان بستری برای خدمت رسانی به مردم و پرندگان انتخاب کرده بود و نه برای ثروت اندوزی خدمت رسانی به جامعه و انسانها و حتی پرندگان و حیوانات در شمار مهمترین بخش سیره امام رضا - علیه السلام - و دیگر معصومان است. از این رو آن حضرت می فرمود «کسی که در خانه خود غذا بخورد باید آن مقدار از غذا را که بر زمین افتاده است بردارد و از آن بهره برد اما کسی که در صحرا یا خارج از منزل غذا میخورد آن را برندارد تا پرندگان و درندگان از آن بهره برند. آن حضرت درباره برخی از انواع گنجشک که در زبان عربی به آن قنبره میگویند می فرمود: قنبره را نکشید و گوشت آن را نخورید چه آن که او بسیار تسبیح خدا میگوید و در پایان تسبیح خود میگوید لعنت خدا بر آنان باد که بغض آل محمد را در دل دارند. در روایت دیگری آن حضرت فرمود: پیامبر خدا - صلوات الله علیه و اله از کشتن هدهد و رکاک و

صوام، نهی فرمود.» در روایات متعددی آن حضرت از آثار و برکتهای حیوانات و اهمیت

آنها سخن گفته است. در روایات دیگری آن حضرت از هر گونه تجاوز به جانوران و رابطه جنسی با آنها نهی فرمود نیز بر طبق روایات رسیده از آن حضرت در شکار جانوران محدودیتهایی وجود دارد که در فقه شیعه اسلامی آمده است و داستان عنایت خاص آن حضرت به آهویی که شکارچی آن را شکار کرده بود و آن حیوان میخواست یکبار دیگر بچه هایش را ببیند و به آنها شیر دهد، مشهور است.

صص  303-298

صص 255-251، 303-298