اهداف مأمون از ولایتعهدی امام رضا الله

مأمون با طرح پیشنهاد ولا يتعهدى امام رضا اهداف زیر را دنبال می کرد.

احساس ایمنی از خطری که از سوی امام رضا الله او را تهدید می نمود، زیرا در صورت ولا يتعهدی او دیگر نمی توانست مردم را به شورش یا هر گونه حرکت بر ضد حکومت دعوت کند.

۲ کنترل دقیق و نظارت کامل بر اعمال افعال و تمامی روابط خارجی و اجتماعی حضرت بنابراین تحمیل امام بر ازدواج با خواهر یا دخترش بر همین انگیزه استوار بود.

همچنین تحمیل هشام بن ابراهیم را شدی که از نزدیکان امام به شمار می رفت به عنوان دریان حضرت جهت کنترل رفت و آمد یاران امام به همین منظور انجام یافته است.

با محصور کردن حضرت در کاخ خلافتی امام اه را از زندگی اجتماعی محروم و مردم را از او دور نگاه دارد تا تحت تأثیر نیروی الهی شخصیت امام الله قرار نگیرند. همچنین به سبب عدم ارتباط با حضرت موجب پراکندگی شیعیان و دوستان امام گردد.

۴. در پناه امام خود را از خشم و انتقام مردم علیه بنی عباس مصون دارد و پایگاهی نیرومند و گسترده و ملی برای خود کسب کند. زیرا پس از ولایتعهدی امام رضا الله تمام فرق اسلامی و دیگر فرق متخاصم شیعه بر رهبری حضرت اتفاق کردند.

دکتر شیبی می نویسد: «امام رضا [ پس از ولیعهد شدن دیگر تنها پیشوای شیعیان نبود، بلکه اهل سنت زیدیه و دیگر فرقه های متخاصم شیعه همه بر امامت و رهبری وی اتفاق کردند. ( همان ص ١٣٧ به رقل ازالدلنین انصؤن والانین، ص ٠٢۵۶)

د نیاز حکومت به شخصیتی جامع که عموم مردم را با خشنودی به سوی خود جلب کند و موقعیت اجتماعی حکومت را بالا برد.

انحراف اذهان مردم و عدم آگاهی آنان از حوادث آشوب ها و مصائب حکومتی.

توجیه اعمال ننگین خود از قبیل قتل برادرش به عنوان خیر خواهی امت اسلامی دلیل بر این ادعا آن است که چون خیر ملت را در جدا ساختن خلافت از عباسیان و تسلیم آن به بزرگترین دشمن این خاندان یافت درنگ را جایز ندانست.

از این رو دیگر جای شگفتی نبود اگر اعراب بیعت با امام رضا را با خشنودی کامل پذیرا باشند. زیرا به چشم میدیدند که خلافت را به ریشه دارترین خانواده عرب برگردانده است.

جلب حمایت ایرانیان به ویژه اهالی خراسان و علویان زیرا ایرانیان از موقعیت سیاسی و اجتماعی ویژه ای برخودار بودند

الف) آنان نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت و امامان معصوم به شدت اظهار علاقه و دوستی می نمودند.

ب بیزاری از بنی عباس به جهت

قتل ابو مسلم خراسانی به دست منصور خلیفه عباسی که عاملی بزرگ در پیروزی عباسیان بود.

نابود کردن برمکیان و حذف آنان از مدیریت کشور

حبس و شهادت امام هفتم شیعیان

رفتار غیر عادلانه به عنوان حاکم و فرمانروا با قشرهای مختلف جامعه

مسلط کردن متملقان و وابستگان خویش عباسیان) بر شئون دیگران و نزدیکی آنان در دستگاه حکومتی

عیاشی و ولخرجی های بی حد و حساب متصدیان امور و اتلاف بیت المال مسلمین

۹ فرو نشاندن خشم علویان و پایان دادن به شورش های پیاپی آنان

۱۰ مشروعیت بخشیدن حکومت عباسیان از ناحیه علویان و تبلیغ اقدام خویش به عنوان عملی خیر خواهانه و صلح جویانه با انگیزه ایجاد پیوند میان خاندان عباسی و علوی

۱۱. تلقى سکوت امام در برابر اعمال هیأت حاکمه به عنوان رضایت و تأیید آن حضرت

۱۲ سرانجام نابود ساختن علویان با تخریب شخصیت امام و شهادت آن حضرت. زیرا او می خواست با پیشنهاد ولایتعهدی امام را در میان مردم دنیا پرست معرفی نماید.

آنچه در پیش سخن رفت همه حکایت از این بود که مأمون را خطراتی جدی تهدید می کرد که برای بقای ظاهری خود باید ترفندهایی را اتخاذ مینمود، این تهدیدها شامل موارد زیر بود

1. عدم پذیرش خلافت مأمون از ناحیه عباسیان

۲. قدرت بیش از حد خانواده مادری امین که حتی شخص هارون خود را در برابر قدرت آنان همواره ضعیف و ناتوان می یافت.

3. قتل امین و بروز کینه عباسیان نسبت به مأمون.

4. مخالفت قوم عرب به سبب گرایش مأمون به ایرانیان زیرا مادر مأمون یک کنیز ایرانی بوده است.

5. تبار مأمون از ناحیه مادری پست و فرومایه بوده است.

۶. قیام های پیاپی و بی شمار علویان در سراسر کشور و علیه حکومت مأمون.

7. استقبال مردم از قیام های علویان

بنابراین با طرح پیشنهاد حکومت و سرانجام ولایتعهدی نتایج زیر حاصل می شد.

۱. ارزیابی نیت درونی امام به وسیله پیشنهاد طرح خلافت، تا بر مأمون آشکار گردد که آیا امام الشوق خلافت در سر می پرورانده است یا خیر؟ تا چنانچه چنین شوق و اشتیاق در حضرت وجود داشت و بروز کرد نسبت به کشتن او سریعاً اقدام کند. با اینکه امام ها را بر مسند یک مقام ظاهری و صوری بنشاند و خود با عنوان ولایتعهدی تعزیه گردان صحنه ها باشد که در آن صورت موقعیتی بهتر و نیرومندتر خواهد داشت و نیز از علویان اعتراف بگیرد که حکومتش قانونی است زیرا بزرگترین شخصیت علویان در رأس حکومت قرار داشت.

پیشنهاد خلافت را مقدمه ای برای مجبور کرد حضرت نسبت به پذیرفتن ولایتعهدی بنماید. زیرا رسیدن به اهداف خویش را در ولایتعهدی امام رضا می دانست.