پیام ها

برنامه عبادی امام رضا - علیه السلام - پیام ها و درسهای زیادی دارد که چند پیام را ذکر کرده و با استفاده از سخنان و سیره حضرت به توضیح مختصر هر یک می پردازیم.

۱ - اهتمام به نماز

از این گزارش اهتمام آن حضرت به نماز به خوبی استفاده میشود. در زیارتنامه آن حضرت میخوانیم. اشهد انک قد اقمت الصلوة و آتيت الزكاة و أمرت بالمعروف و نهيت عن المنكر وعبدت الله حتى أتاك اليقين. گواهی میدهم که تو نماز را اقامه کرده زکات دادی امر به معروف و نهی از منکر کردی و خدا را عبادت کردی تا به مقام یقین رسیدی امام رضا - علیه السلام - فرموده است. بدان که برترین واجبات پس از معرفت خدای عزوجل نمازهای پنج گانه است.» 

آثار و حکمت های نماز

امام رضا - علیه السلام - در مورد علت و حکمت اقامه نماز به یکی از اصحاب خود نوشت

همانا علت وجوب نماز اقرار به ربوبیت پروردگار است و کنار گذاشتن شرک و این که برای خدا مثل و نظیری نیست و ایستادن در برابر پروردگار با ذلت و بیچارگی و خضوع و اعتراف به وحدانیت او پشیمانی و طلب توبه از گناهان گذشته و گذاشتن صورت بر زمین در هر روزی پنج مرتبه برای تعظیم پروردگار و این که بنده متوجه خدا باشد و او را فراموش نکند و راه سرکشی در پیش نگیرد و خاضع و خاشع و ذلیل و مشتاق و خواستار زیادی توفیق در دین و دنیا باشد. آثار دیگری که در نماز است عبارت اند از انزجار از غیر خدا و مداومت بر ذکر حضرت باری در روز و شب زیرا بنده سید و مدبر امور و آفریننده خود را فراموش نکند چون فراموشی یاد حق سبب در پیش گرفتن راه سرکشی و طغیان است. همچنین حکمتهای دیگری که در نماز است این که بنده به وظایف بندگی خود در پیشگاه خدای خویش قیام کند و این عبادت او را از گناهان باز دارد و مانعی برای او از گرایش به فساد و تبهکاری باشد.

ادای حق نماز

امام رضا - علیه السلام - فرموده است «نماز، صله (پیوند) و موهبتی است از طرف خداوند مهربان برای بنده از راه رحمت و عنایت نماز، مطالبه وصال و راه رسیدن بنده به سوی خداوند است. البته هر گاه با نیت خالص وارد نماز شود و با تعظیم و اجلال هر چه بیشتر برای خداوند تکبیر گوید و قرائت را با ترتیل بخواند و با خشوع رکوع را به جا آورد و با تواضع سر از رکوع بردارد و با ذلت و خضوع سر به سجده گذارد و با اخلاص در حالی که امید به رحمت خدا دارد تشهد خواند سپس نمازش را با رغبتی تمام و با امید به رحمت بیکران الهی سلام دهد و به پایان رساند و در حالی بین ترس و امید این فریضه الهی را به انجام رساند. پس هر گاه کسی نماز را با چنین آداب و شرایطی به جا آورد حق نماز را ادا کرده است.»  (مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۲۶۴)

کیفر سستی در نماز

امام رضا - علیه السلام - فرموده است: تا وقتی که مؤمن نمازهای پنجگانه خود را به موقع و با شرایط به جا آورد شیطان پیوسته از او ترسان و هراسان است ولی هرگاه وی نماز خود را ضایع کند شیطان بر او غالب میشود و او را وارد گناهان بزرگ می نماید. (وسائل الشيعه، ج ۳، ص ۸۱ عن الرضا، عن أبيه، عن آبائه - عليهم السلام - قال: «قال: رسول الله - صلوات الله عليه و آله - لا يزال الشيطان ذعراً من المؤمن ما حافظ على الصلوات الخمس فاذا ضيعهن تجر أعليه و أوقعه في العزايم.») امام رضا - علیه السلام - از پدرانش از رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله روایت کرده که فرمود: نمازهای خود را ضایع نکنید زیرا هر که نماز را ضایع کند با قارون" و "هامون" محشور میگردد و بر خداوند لازم است که او را وارد دوزخ کند و با منافقان همنشین سازد. پس وای بر کسی که بر نمازهای واجب خود و انجام سنت پیامبر - صلى الله علیه و آله وسلم - مراقبت ننماید(عيون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۱ مسند الامام الرضا، ج ۲، ص ۱۵۶، عن الصدوق، عن هامان وكان حقاً على الله أن يدخله النار مع المنافقين فالويل لمن لم يحافظ على صلوته و سنة و شبيه) امام رضا - علیه السلام - فرمود: بپرهیزید از این که در نماز سستی و تنبلی کنید یا در حق آن کوتاهی کنید یا حد و حدودش را ضایع کنید یا رکوع و سجده نماز را آن چنان از روی شتاب به جا آورید که گویی همچون خروس منقار میزنید یا این که نماز را سبک بشمارید یا این که به جای نماز به امور دنیایی سرگرم شوید یا نماز را در وقت خود به جا نیاورید. رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم - فرمود: هر که نمازش را سبک بشمارد با من پیوند و وابستگی معنوی ندارد. سوگند به خدا بر حوض کوثر در جوار من وارد نخواهد شد (قال رسو الله - صلى الله عليه و آله وسلم -: «ليس منى من استخف بصلاته، ولا يريد على الحوض لا والله مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۲۵ ج ۲۹۲۵ - ۴).  امام رضا - علیه السلام - فرمود: «هر گاه روز قیامت فرا رسد بنده را میخوانند پس اولین موضوعی که از او سؤال میشود نماز است. اگر حدود و شرایط نماز را به طور کامل به جا آورده باشد نجات می یابد، اگر نمازش را با شرایط و آداب صحت یا قبولی آن به جا نیاورده باشد، او را به آتش می افکنند. امام رضا - علیه السلام - می فرماید: به درستی که نماز بهترین عبادت خداست نماز بهترین صورتی است که خدا خلق کرده است. پس کسی که نماز را کامل ادا کند در حقیقت حق واجبش را ادا کرده است و هر کس که نماز را سبک بشمارد به صورتش زده میشود به او برگردانده میشود.

 اهتمام به نماز اول وقت

اهتمام به نماز اول وقت در سیره آن حضرت جلوه خاصی دارد. ابراهیم بن موسی فزاز گوید: روزی در خراسان در مسجد در خدمت امام رضا - علیه السلام - بودم بر چیزی که از آن حضرت میخواستم اصرار کردم. در این هنگام امام برای پیشواز یکی از جماعت طالبیین  بیرون رفت. در راه وقت نماز شد و امام به جانب ساختمانی که در آن جا بود روی آورد و در زیر صخره ای که در نزدیکی آن ساختمان بود فرود آمد تنها من در خدمت حضرت بودم حضرت فرمود اذان بگو عرض کردم منتظر باشید تا اصحاب به ما بپیوندند. امام فرمود: غفر الله لك لا نوخِّرَنَّ صلواةً عَنْ أول وقتها الى آخر وقتها من غير علة عليك ابداً باول الوقت خداوند تو را بیامرزد هرگز نماز را از اول وقت آن به آخر وقت آن بدون علت به تأخیر طالبین ساداتی که از نسل اميرالمؤمنین علی - علیه السلام - یا از نسل برادران آن حضرت جعفر و عقیل باشند.سیره امام رضا - عليه السلام نمی اندازیم همواره مراقب اول وقت باش پس اذان گفتم و نماز خواندیم پس از آن نماز دوباره آن را که از حضرت میخواستم یادآور شدم در آن هنگام امام با تازیانه اش خاکها را کمی کنار زد ناگاه از زیر خاکها سکه ای از طلای ناب پدیدار گشت امام - علیه السلام - آن را برداشت و فرمود این سکه طلا را بگیر خداوند برای تو در آن برکت قرار دهد و از آن سود ببری و آنچه را دیدی پنهان کن ابراهیم گوید: «خداوند برای من از آن سکه برکت فراوان قرار داد آن چنان که در خراسان لوازم زیادی خریدم که قیمت آنها به هفتاد هزار دینار طلا میرسید و من از همه همگنان خود توانگرتر و ثروتمندتر شدم.» رویداد دیگری در زندگی آن امام بزرگ به ثبت رسیده است که اهمیت بسیار بالا و حیاتی نماز اول وقت را روشن می سازد. امام در آن روزها که مأمون جلسه گفت و گو و مناظره تشکیل داده بود و امام - علیه السلام را با عالمان بزرگ ادیان و مذاهب و مکاتب فلسفی به بحث واداشته بود و امام با عالمان مسیحی و متکلمان و فلسفه دانان به گفت و گو میپرداخت عمران صابی که از عالمان بزرگ و متکلمان به نام زمان بود چنین گفت: ای عالم و دانای مردم اگر چنین نبود که تو همگان را به پرسش و سؤال فراخواندی من هرگز از تو پرسشی نمیکردم. من به کوفه و بصره و شام و جزیرة العرب رفته ام و با متکلمان و سخنوران و دانایان زمانه دیدار داشته ام و هنوز کسی را ندیده ام که برای من ثابت کند یگانه ای را که غیر او وجود نداشته باشد خدای یکتا و به یکتایی و یگانگی خود استوار باشد حال اجازه میدهی که از تو سؤال کنم؟ حضرت فرمود: اگر در این جماعت کسی عمران صابی باشد تو هستی؟ عرض کرد بلی من عمران صابی ام حضرت فرمود بپرس ای عمران ولی با انصاف باش و از سخن سست و بی دلیل و ناحق دوری جوی گفت ای سید و آقای من به خدا سوگند چیزی جز آن نخواهم که برای من امری را ثابت کنی و من به آن بگروم و از آن در نگذرم آن گاه عمران صابی سؤالاتش را پرسید و امام رضا ـ علیه السلام - به تمامی آنان پاسخ فرمود در میانه گفتمان امام با عمران صابی، وقت نماز فرا رسید امام رو به مأمون کرد و فرمود: هنگام نماز است.عمران عرض کرد سرور من بحث مرا قطع مکن، چرا که دل من آماده پذیرش سخنانت شده است. حضرت فرمود: نماز میگزاریم و به گفت و گو باز میگردیم پس امام و مأمون از جای برخاستند امام در داخل خانه نماز گزارد و مردم در بیرون پشت سر محمد بن جعفر نماز گزاردند. نماز که به پایان رسید امام به مجلس بازگشتند و عمران صابی را خواستند و فرمودند: بپرس ای عمران و باز همچنان عمران پرسشهایش را مطرح میکرد و امام پاسخ میدادند و پس از پاسخ میگفتند پاسخ سؤالت را دریافتی او  آوردن تمامی این پرسشها و پاسخها از فراخور این نوشته بیرون است. پاسخ میگفت آری ای مولای من خوب فهمیدم در پایان این گفت و گو که طول انجامید عمران صابی به راه راست هدایت شد و شهادتین بگفت و رو به قبله به سجده افتاد و اسلام آورد و ... حضرت امام رضا - علیه السلام - در تفسیر آیه شریفه و الذین هم على صلواتهم يحافظون ؛ مؤمنان کسانی هستند که بر نمازهایشان محافظت میکنند فرموده است مرادِ خداوند متعال مواظبت بر اوقات نماز است. هم چنین فرمودند: اوقات نماز را محافظت کنید سعی کنید نماز را در اوقات مخصوص آن به جای آورید زیرا هیچ بنده ای از آفت حوادث در امان نیست کسی که وقت واجب نماز او فرا رسد و از روی عمد از آن کوتاهی کند در وقت خود به جای نیاورد خطا کار است.» خداوند در قرآن این گروه را مذمت کرده و فرموده است. فويل للمصلين الذين هم عن صلاتهم ساهون  وای بر آن دسته از نمازگزارانی که از نماز خود غافل اند. امام رضا - علیه السلام - فرمود: مراد از ساهون در این آیه آنهایی هستند که غافل از اوقات نمازهای واجب خود هستند.  امام رضا - علیه السلام - به یکی از اصحابش فرمود ای فلانی زمانی که وقت نماز فرا رسد بر تو لازم است نماز را در اول وقت به جای آوری زیرا تو نمیدانی بعدا چه پیش خواهد آمد. امام رضا - علیه السلام - فرمود: برای هر نمازی سه وقت است اوّل وقت وسط وقت آخر وقت. به جا آوردن نماز در اول وقت موجب خشنودی خدا و در وسط آن عفو پروردگار و در آخر وقت غفران و آمرزش الهی است و بهترین اوقات اول وقت است و کسی حق ندارد آخر وقت را برای نماز انتخاب کند همانا نماز آخر وقت برای کسی مجاز است که بیماری یا عذری داشته باشد یا این که مسافر باشد. به گفته یکی از استادان بزرگ نماز اول وقت افزون بر ثواب و اجری که دارد آثار و برکات متعددی به دنبال دارد اما نماز در وسط وقت تنها ثواب داشته و آن برکات را در پی نخواهد داشت هر گاه انسان نمچکیده از گزارش رجاء ابن ضحاک از برنامه های عبادی امام رضا - علیه السلام - استفاده می شود.  امام عليه السلام - اهتمام ویژه ای به اقامه نماز داشتند. در زیارتنامه آن حضرت نیز آمده است واهی میدهم که تو نماز را اقامه کرده ای در سخنان آن حضرت درباره اهمیت نماز، آثار و حکمت های نماز ادای حق نماز کیفر سستی در نماز مطالب ارزشمندی وجود دارد. اهتمام به نماز اول وقت در سیره آن حضرت جلوه خاصی دارد. امام - علیه السلام - به ابراهیم بن موسی فزار فرمود خدا تو را بیامرزد ما هرگز نماز را از اول وقت آن به تأخیر نمی اندازیم.» به هنگام مناظره با عمران صابی همین که وقت نماز قرا رسید امام مناظره را تعطیل و به نماز پرداختند به یارانش سفارش اکید داشتند که هنگامی که وقت نماز رسید نماز را اول وقت به جای آورند و کلمه ساهون در سوره ماعون را حضرت منطبق با کسانی دانستند که غافل از اوقات نمازهای واجب خود هستند.از را در آخر وقت بخواند از ثواب آن نیز کم خواهد شد.

صص 146-137