همانندی سنت با قرآن در داشتن متشابهات

حضرت رضا به بعضی از لوازم همراهی قرآن و عترت طاهره چنین اشاره می کند : کسی که متشابه قرآن را به محکم آن برگرداند به صراط مستقیم هدایت یافته است؛ من رد متشابه القرآن إلى محكمه هدى إلى صراط مستقيم . سپس می فرمایند : در روایات ما نیز چون قرآن، متشابه و محکم هست. پس باید متشابه آن را به محکم آن برگردانید و بدون توجه به محکمات از متشابهات پیروی نکنید و گرنه گمراه می شوید ؛ إن في أخبارنا متشابهاً كمتشابه القرآن و محكماً كمحكم القرآن، فردوا متشابهها إلى محكمها و لا تتبعوا متشابهها دون محكمها فتضلوا . (1) ۱. مسند الإمام الرضا ، ج ۱، كتاب التفسير، ص ۳۰۷، ح ۵ . )

قرآن از متشابهاتی در سایه ی محکمات ام الكتاب ترکیب یافته است و حکمت آن بر بسیاری پوشیده است و با فرض آن که عترت طاهره و سنت ایشان همراه قرآن است، پس باید روایات ایشان نیز از این حکمت برخوردار باشد.

همان گونه که فهم قرآن شرایط زمینه ساز و موانعی بازدارنده دارد، شناخت سنت نیز نیازمند اسبابی است که زمینه ی شناخت را فراهم آورد و نیز موانعی دارد که راه شناخت را میبندد که از این موانع به قفلهای قلب یاد میشود؛ چنان که بعضی از قرآن بعض دیگر را تفسیر میکند و بعضی به وسیله ی بعض دیگر سخن می گوید بعضی از سنت نیز بعض دیگر را تصدیق میکند و چنان که سنت عهده دار تفسیر قرآن است ، پس از عرضه ی سنت به قرآن قرآن نیز آن را تأیید کرده و آن را استوار می سازد. چون قرآن ترازوی عدالتی است که خداوند آن را از پیش رو و پشت سر نگهبانی فرموده است .

از این رو جعل و افترا و تحریف به آن راه ندارد. زیرا قرآن سخنی نیست که از سوی غیر خدا به دروغ بافته شده باشد؛ بر خلاف سنت که جعل و افترا و تحریف در آن راه دارد. چنان که پیامبر در سرزمین منی خطبه ای خواند و فرمود: ای مردم آنچه از من به شما رسید در صورتی که با کتاب خدا موافق بود، من آن را گفته ام و آنچه مخالف کتاب خدا بود من نگفته ام ؛ أيها الناس ما جاءكم عنى يوافق كتاب الله فأنا قلته، و ما جاءكم يخالف كتاب الله فلم أقله . (2) ۲. بحار، ج ۲، ص ۲۴۲ ، ح ۳۹ . ) زيرا ظاهر كلام آن است که جعل و تحریف در سنت شدنی است به خلاف قرآن که تحریف و جعل در آن راه ندارد .

علت این که آنچه مخالف و مباین با قرآن باشد گفتار پیامبر و نیز گفتار هیچ يك از عترت طاهره نیست آن است که اختلاف و تباین میان کلام قرآن و کلام معصوم سبب جدایی ایشان از قرآن و نیز جدایی قرآن از ایشان می گردد در حالی که این دو قرآن و عترت هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند. زیرا آنچه با حق مباین است قطعاً باطل است؛ «فماذا بعد الحق إلا الضلال»(1) ۱ سوره ی یونس، آیه ی ۳۲ )

همراهی همیشگی انسان کامل با قرآن

بی تردید قرآن از آغاز تا فرجام نزول حق است؛ «و بالحق أنزلناه و بالحق نزل»(2) ۲ سوره ی اسراء، آیه ی ۱۰۵ . ) و ضرورتاً باطل از حق جداست. اگر از عترت چیزی مباین و مخالف قرآن سرزند ضرورتاً از قرآن جدا می شوند و بطلان این افتراق و جدایی واضح است؛ چنان که ضرورت تلازم جدایی ناپذیری قرآن و عترت روشن است . پس اگر افتراق باطل باشد (تالی قیاس مقدم آن ، یعنی سرزدن چیزی از عترت که که مخالف با قرآن باشد نیز باطل است بیان تلازم اگر چیزی از عترت صادر شود که با قرآن مخالف باشد، باید میان قرآن و عترت جدایی باشد ولی با استناد به حدیث ثقلین، تالی باطل است؛ یعنی جدایی نیست. پس قطعاً مقدم هم باطل می شود؛ یعنی از عترت طاهره سخنی مخالف با قرآن صادر نمی شود.]

از این رو، حضرت رضا فرمود: اگر روایات با قرآن مخالف باشد من آن را تكذيب ميكنم؛ إذا كانت الروايات مخالفة للقرآن ، كذبتها . (3) مسند الإمام الرضا ، ج ۱، كتاب التوحيد، ص ۱۶ ، ح ۷. ) این حدیث را هنگامی بیان فرمودند که ابوقره در بحث امتناع رؤیت خداوند به حضرت گفت: «پس شما روایات را تکذیب میکنید؟ و ابوقره و مثل او این مطلب را نمی دانست .

همتا و مصاحب قرآن همان انسان کامل معصوم یعنی عترت طاهره هستند نه روایات زیرا روایات چون قرآن معصوم و بی خطا نیستند تا صلاحیت آن را داشته باشند که همتای قرآن باشند و غیر معصوم مصاحب معصوم نمی شود. زیرا لازمه ی معیت معیاری است که زمینه ی آن را فراهم آورد و جامعی لازم است که دو همراه در آن جمع شوند .

پس اگر روایات از دس و تحریف مصون نباشند با قرآنی که از هر جهت مصون و محفوظ است نمیتواند همراه باشند؛ اما عترت پیراسته از آلودگی هایی چون جهل و انحراف و طغیان و سهو و نسیان که به واسطه ی عنایت خداوند سبحان به این مقام رسیده اند شایستگی همتایی قرآن را دارایند. چنان که قرآن نیز همتای آنهاست و هرگز چیزی که مباین و مخالف قرآن باشد از آنها سر نمی زند. زیرا معصوم در بیان احکام الاهی با میل و هوا سخن نمی گوید. بدین جهت حضرت رضا صراحتاً روایاتی را که با قرآن مخالف است، دروغ می شمارد. چون در بعضی از روایات دست برده شده است .

نیز همان گونه که دس و جعل به قرآن علمی راه ندارد، به قرآن عینی یعنی امام معصوم نیز نفوذ نمی کند.

بنابراین چنین روایاتی قطعاً از امام معصوم صادر نشده است. زیرا آنچه با قرآن مباین است قطعاً با عترت طاهره نیز مباین است و به علت یگانگی ملاك معیت و تضاد ضد یکی از دو همراه ضد دیگری نیز هست. پس آنچه ضد قرآن است با عترت طاهره نیز ضدیت دارد حتی اگر ظاهراً به ایشان منتسب باشد .

همچنین شدنی نیست چیزی با یکی از دو امری که دارای تمام وجوه اشتراك حقیقی هستند ضدیت داشته باشد ولی با امر دوم ضد نباشد؛ با آن که ملاك اشتراک آنها هم محفوظ است. چنان که قرآن و عترت طاهره نیز واجد کلیه ی وجوه اشتراک حقیقی هستند و همواره این ملاک اشتراک در میان آنها هست . پس نمی شود آنچه ضد قرآن است با عترت طاهره موافق و همراه باشد.