رافت و مهربانی امام رضا

امام رضا کانون مهر و عاطفه نسبت به مردم و مظهر عشق ومحبت نسبت بدانان بود از این رو در زیارت نامه آن حضرت یکی از ویژگیهایش رأفت و مهربانی وی یاد شده است. و چنین می خوانیم:

«السَّلَامُ عَلَى الْإِمَامِ الرَّزْفِ»(۱)( اخبار و آثار حضرت رضا ۴۸۶ - ۳۶)

سلام و درود بر امام و پیشوای با رأفت و مهربان .

به راستی که باید گفت این لقبی است که از سوی پروردگار درباره آن بزرگوار عنایت شده است. مهربانی محبت و رأفت آن بزرگوار بر کسی پوشیده نیست به گونه ای که اگر بخواهیم در این باره مطالبی بنگاریم، از بحث در این نوشتار خارج می شویم از این رو، اگر خواستار اطلاعات بیشتری در این باره هستید به کتاب دیگری که با نام رفتار امام رضا با کودکان و جوانان نوشته ایم مراجعه کنید. تا معنای این جمله از زیارت آن حضرت را روشن تر دریابید.

فریاد رس درماندگان

امام رضا یاور درماندگان و پناه بی پناهان بود. زیرا چه بسا یتیمانی که گرمی دست او را بر سر و صورت خود احساس کرده اند و چه بسیار بودند مستضعفان و گرفتارانی که در سایه یاری رساندنهای او به خیری دست یافتند.

آری او پناه غمدیدگان و فریاد رس دردمندان بود. از این رو در زیارت وی نیز این عبارت را می خوانیم. «الْغَوْثِ اللَّهْفَانِ»(۲)( فقه الرضا ۳۹۸)

این جمله خود حکایت از همین دیدگاه و نظریه دارد. و تاریخ نیز بیاد دارد که افراد بسیاری بودند که نان آور خود را از دست داده و چشم به عنایت آن بزرگوار دوخته بودند و این امام بود که مسولیت رسیدگی آنان را بر عهده داشت که در فصل بخشندگی و کمک به مردم بیشتر در این باره توضیح خواهیم داد.

تشییع جنازه مؤمنی ناشناس

موسی بن سیار می گوید با امام رضا در یکی از کوچه های طوس می رفتیم که صدای گریه و زاری شنیدیم به دنبال صدا رفتیم جنازه ای بود مولایم از اسب پیاده شد و به سوی جنازه رفت و با حالتی که رحمت و مهربانی از سر تا پای آن حضرت میبارید، تابوت آن مومن را مسح و لمس کرد سپس رو به من کرد و فرمود: 

موسی بن سیار هرکس (جنازه) یکی از دوستان ما را تشییع کند از گناهان خود بیرون میرود همانند روزی که از مادر به دنیا آمده است. بعد از آن که میت را بر لب قبر گذاشتند مولایم به کنار قبر رفت دست مبارک را بر سینه آن مرد گذاشت و او را به سعادت ابدی و رحمت خداوند مژده داد و سپس فرمود:

بعد از این بر تو ترس و باکی نیست.

من از حضرت پرسیدم فدایت شوم این مرد را می شناسید؟  شما که هیچ گاه به این محل نیامده اید؟

فرمود: پسر سیار! مگر نمی دانی که هر صبح و شام کارهای شیعیان ما بر ما عرضه می شود اگر در آن کارها تقصیری یافتیم از خداوند برای صاحب آن طلب گذشت یعنی توفیق توبه و تدارک میکنیم و اگر در آنها رفتار شایسته و نیکو یافتیم از خداوند برای صاحب آن شکر و توفیق) در خواست می نماییم(۱)( بحار الانوار ۹۹٫۴۹؛ مناقب ۳۴۱٫۴).

ظاهراً منظور حضرت این است که از خداوند می خواهیم با پاداش نیکو از او تقدیر کند.

دیدار از مریضان

یکی از دستورات اسلام این است که اگر شخصی دچار بیماری شد، مسلمانان به دیدار وی بشتابند این رفتار از نظر روان شناسی بسیار مؤثر است. به گونه ای که در درمان او سرعت می بخشد. امام رضا نیز در رفتار خود بدین دستور اسلام عمل کرده است. در تاریخ نمونه های فراوانی را یاد کرده اند. 

نقل شده که مردی از اصحاب امام رضا رنجور و بیمار شد امام به عیادت وی رفت و نشست و از احوال او جویا شد. بیمار گفت: ای فرزند رسول خدا پس از تو مرگ را دیدم، (یعنی: شدت مرض.)

امام پرسید چگونه دیدی؟ بیمار گفت: رنجی سخت دیدم. 

امام فرمود: آنچه تو دیدی در حالت خاصی بودی درباره ما شک داشتی و مردم بر دو گونه هستند.

بعضی پس از آن که بمیرند راحت میشوند. و برخی هستند که مردم از مرگ آنان راحت میشوند ایمان و ولایت با اهل بیت (علیهم السلام) را تجدید کن تا به راحتی افتی.

بیمار چنان کرد. آنگاه گفت ای پسر رسول خدا ﷺ اینک ملائکه آمدند با تحیت و هدایا و بر تو سلام میگویند و پیش تو بر پا ایستاده اند اجازت ده تا بنشینند.

امام فرمود: ای ملائکه خدا بنشینید.( ۱)(بحار الانوار ۷۲٫۴۹)

دعا برای بیماران

اسماعیل بن مهران گوید زنم سخت بیمار و نزدیک به مرگ بود. خدمت امام رضا رفتم و از آن حضرت خواستم تا دعا نماید. امام دعا کرد و گفت: برای طولانی شدن عمرش دعا کردم. آنگاه به من نگاه کرد و لبخندی زد. من برخاستم به خانه رفتم همسر خود را صحیح و سالم دیدم از وی سبب را پرسیدم گفت فلان روز در فلان ساعت شفا یافتم. هنگامی که حساب کردم همان ساعتی بود که امام برای سلامتی او دعا کرده بود.( ۲)(دلايل الامامة ۱۹۴.)

عیادت از علی بن عبید الله 

سلیمان بن جعفر گوید: علی بن عبیدالله علوی که از اولاد امام سجاد بود گفت: دوست دارم خدمت حضرت رضا برسم. 

گفتم پس چرا به ملاقات او نمی روی؟ گفت: عظمت و بزرگی او مانع ملاقات شده است.

راوی گوید حضرت رضا در این هنگام کسالتی پیدا کرد، مردم از آن حضرت عیادت میکردند.

من على بن عبيد الله را دیدار کردم و به او گفتم: اکنون می توانی آن امام را دیدار کنی زیرا وی بیمار است و مردم از او عیادت میکنند. راوی گوید همراه من خدمت حضرت رضا آمد، امام از وی بسیار تجلیل و احترام نمود و بر مقام و منزلت وی افزود، تا این که پس از مدتی علی بن عبید الله بیمار گردید و در منزلش بستری شد. امام رضا به عیادت او رفت و من نیز همراه امام بودم آن حضرت در منزل وی نشست تا این که همه مردم بیرون رفتند.

 پس از آن که از منزل امام بیرون شدیم، یکی از کنیزان ما گفت: ام سلمه زن علی بن عبید الله از اندرون خانه بیرون آمد، جایی را که امام نشسته بود بوسید. 

سلیمان گوید پس از آن که این موضوع را شنیدم، بار دیگر به منزل علی بن عبید الله رفتم و او نیز جریان زنش را نقل کرد. من نزد امام رضا رفتم و این ماجرا را نقل کردم. حضرت فرمود:

 ای سلیمان علی بن عبید الله و زنش از اهل بهشتند، ای سلیمان فرزندان علی و فاطمه هرگاه اقرار به ولایت و امامت ما نمایند مانند دیگر مردم نیستند .(امتیازات بیشتری در این راستا دارند). (۱)( اخبار و آثار حضرت رضا ۶۷)

(صص24-29)

خلاصه ای از اخلاق امام رضا در بیان روایات 

پس از جریان ولایتعهدی روزی عبد الله بن مطرف بر مأمون وارد شد. حضرت نیز در مجلس حضور داشت خلیفه رو به عبدالله کرد و گفت: درباره ابوالحسن علی بن موسى الرضا چه میگویی؟

 عبدالله گفت: چه بگویم درباره کسی که طینت او با آب رسالت سرشته شده و ریشه در گوارای وحی دوانیده است. آیا از چنین ذاتی جز مشک هدایت و عنبر تقوا می تواند ظاهر شود؟( ۲)(عيون اخبار الرضا ۱۴۴٫۲)

در پایان فهرستی از رفتارهای آن حضرت را یادآور می شویم تا آسان تر بتوان آنها را حفظ کرد و در هنگام عمل به کار بست. باشد تا راهگشای عاشقان آن بزرگوار قرار گیرد.

*او بسیار به مستمندان رسیدگی میکرد

*به دادن صدقه به ویژه در شبهای تار و به صورت پنهانی بسیار مبادرت میکرد.

*با خدمتگذارانش کنار یک سفره مینشست و غذا می خورد.

*هیچ فرقی میان غلامان و اشراف و اقوام و بیگانگان نمی گذارد، مگر بر اساس تقوا.

*همواره متبسم و خوشرو بود.

*بهترین بخش غذاهای خود را قبل از خوردن برای گرسنگان جدا می ساخت.

*با فقیران هم نشین بود.

*در تشییع جنازه شرکت میکرد.

*خدمتکاری را که مشغول خوردن غذا بود به کار فرا نمی خواند.

*با صدای بلند و قهقه هرگز نمی خندید.

*رفع نیاز مؤمنان و گره گشایی از ایشان را بر دیگر کارها مقدم می داشت.

*روی حصیر می نشست.

*قرآن بسیار تلاوت میکرد.

*با گفتارش دل کسی را نرنجانید.

*سخن هیچ کس را ناتمام نمیگذاشت و نمی شکست.

*هیچ نیازمندی را تا حد امکان رد نمی کرد.

*پای خود را هنگام نشستن در حضور دیگران دراز نمی کرد.

*در حضور دیگران همواره از دیوار فاصله داشت و هیچ گاه تکیه نمی زد.

*همواره یاد خدا بر زبانش جاری بود.

*از اسراف و تبذیر همواره دوری میکرد. به مسافرانی که پول خود را تمام یا گم کرده بودند. بدون چشم داشت هزینه سفر می پرداخت.

*در دادن افطاری به روزه داران کوشا بود.

*به عیادت و دیدار بیماران می رفت.

*در راههای عمومی آب دهان خود را نمی انداخت.

*از میهمان شخصاً پذیرایی میکرد. هنگامی که بر جمعی کنار سفره وارد می شد، اجازه نمی داد تا برای احترام به وی از جا برخیزند.

*به سخن دیگران که وی را مورد خطاب قرار داده، از او پرسشی داشتند با دقت کامل گوش می داد. همواره خویش را به بوی خوش معطر میکرد، به خصوص برای نماز.

*به نظافت جسم و لباس به ویژه موی سر توجه داشت. قبل از خوردن غذا دستان خود را میشست و با چیزی خشک نمی کرد، بعد از غذا نیز آنها را میشست ولی با حوله خشک میکرد.

*اگر غذایی از اندازه نیاز زیاد می آمد آن را هرگز دور نمی ریخت.

*در حضور دیگران به تنهایی چیزی نمی خورد.

*بسیار بردبار و شکیبا بود.

*کارگری را که به مبلغ معینی اجیر میکرد، در پایان کار افزون بر مزدش به او کمک میکرد.

*بسیار خاضع و فروتن بود.

*به فقیران و بیچارگان بسیار میبخشید و آن را برای خود پس انداز می دانست.( ۱)(عيون اخبار الرضا ۱۷۹٫۲ مسند الامام الرضا ۴۸٫۱؛ وسایل الشیعه ۴۹۸٫۱۶، ۵۳۷ ،۵۲۲، ۵۰۰؛ بحار الانوار ۱۰۰٫۴۹ و ۴۰۴٫۶۶ و ۳۰۰٫۷۹)

این همه که یاد کردیم بیگمان خوشه ای از رفتار امام بزرگوار علی بن موسی الرضا بود که در قلمرو اندیشه، تعلیم و تربیت چنین معیارهایی را عملاً نشان داد و به بشریت آموخت. پس جامعه پیرو مکتب رضوی باید در تمام روابط انسانی خود چنین باشد، و باید هم چون امام خود بیندیشد و آن چنان رفتار نماید. 

در پایان از خداوند منان که این توفیق را به این بنده حقیر خود عطا فرمود کمال سپاس و امتنان را دارم امیدوارم که این خدمت کوچک را نیز آن امام رئوف و مهربان بپذیرد تا سرمایه آخرت این حقیر باشد.

عهد : سیار به کردم که نگویم غم دل       عاقبت جان به لب آمد و طاقت برسید

چه دانند مردم که در خانه کیست            نویسنده داند که در نامه چیست

(صص147-150)