صبر و شکیبایی امام رضا

بردباری و شکیبایی صبر و استقامت امام رضا در موقعیتهای سخت و دشواری که سبب برانگیختن بحرانهای نفسانی و عاطفی است برای ما آشکار میشود.

نقل شده که مأمون هنگامی که امام رضا را به خراسان احضار کرده بود امام برای خداحافظی با کعبه به مکه می رفت، لحظه جدا شدن از یگانه فرزندش امام جواد از جمله همین موقعیتهای دشواری است که آن حضرت با استواری و دلی مطمئن به قضا و قدر پروردگار در برابر آن پایداری میکرد.

امیة بن علی می گوید:

در سالی که ابی الحسن الرضا خانه خدا را زیارت کرد و از آن جا عازم خراسان شد، من در مکه خدمت آن حضرت نشسته بودم ابی جعفر محمد الجواد نیز همراه آن حضرت بود، در این هنگام امام رضا آخرین وداع خود را از خانه خدا، به عمل آورد، سپس به مقام ابراهیم آمد و نماز گزارد و ابو جعفر نیز بر دوش «موفق» شروع به طواف خانه کعبه کرد و وقتی به حجر الاسود رسید نشست چون جلوس ابی جعفر طول کشید موفق به او عرض کرد: فدایت شود برخیز.

ابی جعفر فرمود از این جا برنمی خیزم! تا آن گاه که خدا بخواهد و آثار اندوه در چهره آن حضرت نمایان بود. موفق نزد امام رضا آمد و عرض کرد:

فدایت شوم ابو جعفر در کنار حجر الاسود نشسته و برنمی خیزد امام رضا برخاست و نزد ابا جعفر آمد و فرمود: فرزندم برخیز!

ابی جعفر گفت: نمی خواهم از این جا برخیزم.

امام رضا فرمود: آری؛ برخیز فرزند.

 ابی جعفر گفت چگونه برخیزم و حال آن که مشاهده کردم، که خانه کعبه را آن چنان وداع کردی که گویی دیگر به سوی آن باز نخواهی گشت. امام رضا فرمود برخیز ،فرزندم پس از آن ابی جعفر برخاست. (۱)(اثبات الوصيه ۳۹۴ مترجم حديقة الرضويه ۷۴)

هم چنین آن حضرت در زمان خلافت هارون در برابر انواع ستمها و سختیها تحمل و شکیبایی کرد زندانی شدن طولانی پدر و مصیبت او مشاهده انواع شکنجه ها و عذابهایی که در این دوره به علویان وارد شد و بالاخره سعایت ناجوانمردانه دشمنان او نزد هارون برای کشتن و از میان بردن آن بزرگوار می تواند نشان این ویژگی امام باشد.

افزون بر این شکیبایی و بردباری آن حضرت در دوره خلافت مأمون و در برابر سیاست مرموز و مزوّرانه و پشت پرده او، بویژه پس از تفویض ولایتعهدی درجه صبر و تحمل آن حضرت را برای ما آشکار می سازد. با توجه به این که امام له به خوبی می دانست که مأمون در کردار و رفتارش با او اخلاص ندارد، و آنچه درباره او انجام میدهد فقط یک نمایش سیاسی است که می خواهد با یک بازی ماهرانه از طریق واگذاری ولایتعهدی که موضوعی پر سر و صداست و انعکاس گسترده ای دارد از نتایج آن بهره گیری، و پایه های لرزان حکومت خود را استوار سازد.

روایت یاسر خادم برای ما آشکار میکند، که امام در دوران ولا يتعهدی تا چه اندازه از ناراحتی و فشار درونی و تا چه حد از سوء رفتار مأمون و دستگاه او دچار حزن و اندوه بوده است. اما همه این تلخیها و ناراحتیها را امام با صلابت و صبر و سکوت تحمل می فرمود، یاسر خادم گفته است: در روز جمعه، هنگامی که امام رضا از مسجد باز می گشت و عرق و غبار بر آن حضرت نشسته بود دستهای خود را به آسمان بلند کرد و می گفت: خداوندا! اگر فرج و رهایی من از آنچه در آنم به مرگ است شتاب ،فرمای و همین ساعت آن را برسان. (۱)(انوار البهیه ۳۶۵)

 آری او حجت خدا بر خلق است میبیند که به حق عمل نمی شود و باطل را جلو نمیگیرند و خود هم قدرت حاکمیت ندارد همین کافی است که درجه صبر و تحمل آن حضرت دانسته شود.

(صص54-56)

رابطه امام رضا با محرومان جامعه

یکی از تفاوتهای اساسی پیشوایان دینی و الهی با دیگر رهبران این است که پیشوایان حق همواره از پایگاه مردمی نیرومندی برخوردار بوده اند از این جهت با همه شکوه و جلال و عظمتی که داشتند از مردم جدا نبودند و بلکه همراه و در میان مردم می زیستند. امام رضا که یکی از پیشوایان بحق و رهبران واقعی و الهی اسلام میباشد. علاقه فراوانی در خدمت کردن به محرومان، افتادگان و ضعیفان جامعه داشت و تلاش میکرد در کنار آنان باشد و برای آنان همانند پدری دلسوز و مهربان بود.

مردم نیز دل خوش داشتند که درد دل آنان را گوش میدهد و به آنان توجه و عنایت دارد، از این رو نوشته اند: 

در مسیر حرکت خود از مدینه به ایران محل توقف و استراحتش را در منطقه فقیر نشین قرار میداد و حتی به خانه آنان وارد میگردید.(۱)(بحار الانوار ۱۲۲٫۴۹ )

 همان گونه که پیش از این یاد کردیم آن بزرگوار با همه غلامان و خدمتکارانش بر سر یک سفره می نشست و با آنان غذا می خورد.( ۲)(کشف الغمه ۴۸۴٫۳ )

و در برابر فردی معترض که گفته بود چرا آنان را از یکدیگر جدا نمیکنی فرمود ساکت باش خدای همگان یکی است پدر و مادر همه یکی میباشد و پاداش هم در گرو رفتار و اعمال است(۱)( فروع کافی ۲۳۰٫۸ ).

وارد شدن امام رضا در نیشابور به خانه پیرزن با آن که بسیاری از سرشناسان و اشراف شهر نیشابور آرزوی وارد شدن آن حضرت را به خانه خود داشتند اما آن بزرگوار در نیشابور وارد خانه پیرزنی شد. نوشته اند :

امام رضا در میان استقبال با شکوه و بی نظیر مردم وارد نیشابور شد، و در ناحیه ای به نام بلاش آباد یا پلاس آباد، در منزل زنی به نام «پسنده» منزل کرد. (۲)(بحار الانوار ۱۲۱٫۴۹؛ عیون اخبار الرضا ۱۳۲٫۲؛ منتهی الامال ۲۸۷٫۲)

همیاری امام رضا

مددکاری و تعاون اجتماعی در همه تعالیم آسمانی آمده است و همه رهبران الهی مردم را بدان فرا خوانده اند. قرآن کریم نیز قانون تعاون و مددکاری اجتماعی را با صراحت اعلان کرده است و می فرماید:

«وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى»(۳)(المائده ٫ ٢)

و در راه نیکی کردن به یکدیگر و پرهیزگاری همکاری کنید. 

هم چنین درباره کسانی که تعاون اجتماعی را ترک میکنند و نسبت به نیازهای مردم هیچ گونه احساسی ندارند می فرماید:

«وَ يَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ...»(۱)(الماعون/ ٧)

وای بر آنان که... از دادن وسایل زندگی به یکدیگر دریغ میکنند. ماعون وسایل زندگی و چیزهایی است که روزمره به کار می آید و دارای نوعی منفعت است مانند سطل آب تیشه، دیک، آب نمک و ...(۲)(مجمع البیان ۵۴۸٫۱۰)

 امام رضا نیز درباره تعاون و همکاری می فرماید خداوند توانمندان را مکلف ساخته تا برای اداره امور بیماران زمینگیر و دیگر مبتلایان قیام کنند. (۳)(عيون اخبار الرضا ۸۹٫۲: الحياة ۲۳۳٫۶ )

هم چنین آن حضرت یکی از علل روزه را رشد احساس دیگر خواهی و مددکاری اجتماعی در میان مردم عنوان کرده و می فرماید علت روزه شناخت حسی و ملموس گرسنگی و تشنگی است.... تا میزان دشواری فشار گرسنگی و تشنگی را در بینوایان و بیچارگان در این زندگی و پس از این خوب بفهمد. (۴ )(عيون اخبار الرضا ۹۱٫۲ )

(صص113-116)