آزاد کردن بردگان

اسلام از نظر حقوق اجتماعی قانون برابری و مساوات را در میان امت برقرار ساخت تا کرامت انسانی را به وی بازگرداند و از قید و بند زندگی طبقاتی که در حقیقت همان زندگانی جاهلیت و بازمانده دورانهای کهن بشری است رها و آزاد سازد.

بدین جهت یکی از ویژگیهای اخلاقی امامان شیعه (علیهم السلام) و از آن جمله امام رضا این بود که بردگان را می خریدند و پس از مدتی نگهداری و تربیت دینی آنان را آزاد می کردند، از این رو در شرح حال امام رضا نوشته اند که بندگان را آزاد میکرد و این کار را دوست میداشت برای این که در این کار موفق باشد، گاهی خود را با سوگندی متعهد می ساخت.

از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده است که گفت: شنیدم علی بن موسى الرضا می فرمود:

برای سوگند خود بنده ای آزاد میکنم و من چنین سوگندی نمی خورم مگر این که بنده ای را آزاد و پس از آن همه دارایی خود را در راه خدا انفاق میکنم سوگند میخورم به قرابتی که با پیامبر خدا دارم، اگر کسی گمان کند من بهتر از این هستم اشاره به یکی از غلامان سیاه خود فرمود درست نیست مگر این که من عمل شایسته داشته باشم تا این که بهتر از او باشم(۱)(عيون اخبار الرضا ۲۳۷٫۲).

در آن دوران بردگان به عنوان وسیله ای برای کسب و کار و درآمد افراد به شمار می آمدند بدین جهت یک نفر ثروتمند و زمین دار مالک چندین و گاهی صدها نفر برده و غلام و کنیز بود که آنان را به کار وا میداشت و از حاصل زحمات آنان برای خود درآمدی به دست می آورد و مزدی اندک نیز به اندازه زنده ماندن آنان می پرداخت و باقی درآمد را خود در اختیار می گرفت. امامان شیعه (علیهم السلام با آزاد کردن و خرید و فروش بردگان با این کار مبارزه میکردند زیرا هدف آن بزرگواران استثمار نبود، بلکه آنان را پس از تربیت رها میکردند شاهد این مطلب بررسی زندگانی کسانی است که توسط آن بزرگواران آزاد شده اند. افزون بر آن اگر وضع اداره غلامان و همسفر شدن با آنان را که یاد کردیم در همین راستا می باشد.

آری امام با این اندیشه که خدای همه یکی، پدر و مادر همگان یکی میباشد با آنان برخورد میکردند و پس از مدتی که با مواضع اعتقادی و حلال و حرام آشنا می ساختند با تهیه کاری و فراهم ساختن زمینه آب و نان آنان را آزاد میکردند به گونه ای که برخی از آنان به عنوان مبلغ اسلام وارد اجتماع می شدند.

(ص40)

ارشادهای اقتصادی امام

ارشادات و راهنماییهای امام رضا تنها به موضوعات دینی خلاصه نمیشد بلکه درباره مسایل اقتصادی نیز آن حضرت پیروان خود را راهنمایی و ارشاد میکرد. یاسر خادم گوید روزی غلامان میوه ای می خورند، آنها میوه را تمامی نخوردند، باقی آن را دور انداختند.

امام رضا به آنان فرمود: سبحان الله اگر شما از خوردن آن بی نیازید، کسانی هستند که به آن نیاز دارند به نیازمندان بخورانید. (۱)(فروع کافی ۲۹۷٫۶)

در این بیان امام اشاره ای است به بی توجهی و ناسپاسی در زندگی روزانه چنان که اکنون نیز در زندگی روزانه ما به چشم می خورد. از این جهت امام رضا برای مبارزه با این شیوه در یکی از پیامهای ارشادی و اقتصادی خود به یکی از پیروانش چنین فرموده است. 

من ضامن فقیر نشدن کسی هستم که میانه روی را در زندگی رعایت کند و آگاه باش خرجی که برای خود و خانواده ات انجام میدهی صدقه است. و آن کسی که از راه حلال برای اداره خانواده و زندگی تلاش کند همانند مجاهد در راه خدا می باشد(۱)(فقه الرضا ۹۸).