رفتار امام رضا با آسیب دیدگان

بر اثر پیش آمدهای ناگوار که به طور طبیعی در هر جامعه ای پدید می آید مانند تصادفات ،اتفاقات و حوادثی مانند زلزله یا دیگر حوادث که سبب میگردد تا افرادی دچار فقر و مشکلات گردند یا کسانی هستند که در جامعه قدرت کار و تلاش ندارند یا سالخورده اند. یا سرپرست خود را از دست داده اند از دیدگاه امام رضا باید با سرعت کار آنان را سامان دهند تا از این وضع نجات یابند، از این رو، از آن حضرت چنین روایت شده است. خدا توانمندان را مکلف کرده است.

 که امور زندگی بیماران زمینگیر و تیره بختان را سامان دهند.( ۱)(عيون اخبار الرضا ۸۹٫۲: الحياة ۲۳۲٫۵)

بنابراین، این حدیث میتواند دستورالعمل خوبی برای مددکاران اجتماعی باشد که با استناد بدان رفتار نمایند.

یاری کردن خانواده های علویان

امام رضا همواره شاهد فقر و فلاکت شیعیان، گرفتاری علویان و اعدامهای افرادی بود که سخن حقی داشتند. ولی حاکم بدانان توجهی نمی کرد و هر روز برای آن حضرت خبر می آوردند که فلان شخص دستگیر شد فلان فرد زیر شکنجه است و فلان خانواده شیعه سرپرست خود را از دست داده است و دیگری از ترس ماموران گریخته و خانواده اش دچار سختی شده اند. 

احساس مسولیت آن حضرت در برابر این افراد کار را بر او بسیار سخت و دشوار می کرد. امام ناگزیر بود به زندگی آنان رسیدگی کند و خانواده آنان را اداره نماید و غم خوار یتیمان و بیوه زنان باشد که از سوی حاکمان آن روز ضربه خورده بودند(۱))(در مکتب عالم آل محمد ۴۷).

پاداش یاری رساندن به مردم از نظر امام رضا

هم چنین در تعالیم رضوی یاری رسانی به مردم و گره گشایی از کار آنان جبران عمل نامشروع کمک به حاکمان جور معرفی شده است از این رو در روایتی چنین می خوانیم:

 حسین انباری گوید: مدت چهارده سال به امام رضا نامه نوشتم و از کار کردن در دستگاه پادشاه اجازه خواستم، امام نوشت نامه هایت را خواندم و از بیمی که در این شغل برخورداری آگاه شدم اگر میدانی که هرگاه مسؤول کاری در حکومت شوی، بر اساس دستورات پیامبر رفتار میکنی و دستیاران و کاتبان تو از هم کیشان تو خواهند بود.

و هنگامی که مالی به دست تو رسید بخشی از آن را به بینوایان مؤمن میدهی تا بدان اندازه که خود مانند یکی از آنان باشی اگر چنین رفتاری داشتی کار تو در دربار سلاطین با خدمت به برادران دینی جبران می شود و گرنه خدمت در دربارها جایز نیست(۱)(فروع کافی ۱۱۱٫۵؛ مسند الامام الرضا ۳۱۲٫۲  ). 

آری، امام رضاء حتی در زمان ولایتعهدی که دارای بالاترین مقام و موقعیت ظاهری در اجتماع آن روز بود. لازمه اش این بود که بر مرکبهای گران قیمت سوار شود و در هنگام سخن گفتن همانند یک حاكم ستمکار سخن نمی گفت.(۲)(عيون اخبار الرضا ۴۹۷٫۲)

مبارزه با نظام طبقاتی اجتماع

اخوت و برادری از دیدگاه دین از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد چرا که برادری معیار اصلی تمام روابط اجتماعی به شمار می رود و در همه بخشهای زندگی تأثیری ژرف دارد. بدین سبب است که در قرآن کریم رابطه برادری با صراحت مطرح گردیده و خداوند می فرماید:

 «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» "(٣) ( الحجرات ٫ ١٠)

بیگمان مومنان برادر یکدیگر می باشند. آری این آرمان والای انسانی به زندگی عینیت می بخشد و درباره رابطه انسانها نقش اساسی را انجام میدهد به گونه ای که اصل برادری در بهبود ناسازگاریهای اجتماعی مطرح شده است. از این رو، امام رضا در همین راستا چنین می فرماید: خداوند مومن را از نور خود آفریده پس هر مؤمنی برادر حقیقی مومن دیگر می باشد. (۴)(محاسن برقی ۱۳۱؛ مسند الامام الرضا ۲۵۷٫۱ )

آشکار شدن نمود برادری

امام رضا در روایتی فرمود در هر چیزی که برابری در آن روا می باشد با برادران خود به برابری و برادری رفتار نمایید. (۱ )(بحار الانوار ۲۲۷٫۷۴؛ الحياة ۱۳۸٫۵ )

این برادری بیشترین نمود خود را در مسایل مالی و کمکهای مادی نمایان و آشکار می سازد، بدین سبب امام رضا آن برادری را که به مساوات و همیاری در کمکهای مالی و اقتصادی نینجامد، مردود می شمارد و می فرماید:

امام باقر به یکی از راویان حدیث به نام اسماعیل فرمود: ای اسماعیل آیا در میان آشنایان خود چنین دیده ای که هرگاه کسی جامه ای ندارد و دیگری جامه اضافی دارد به او بدهد تا او نیز دارای جامه ای باشد؟ گفتم: نه.

فرمود: اگر کسی پوششی دارد آیا برای دیگری می فرستد تا او نیز پوشش داشته باشد؟ گفتم: نه آنگاه امام با نشانه ابراز تأسف عمیقی) دست بر زانوی خود زد و فرمود: اینان برادر نیستند!!( ۲)(مسند الامام الرضا ۲۹۶٫۱)