شورش‌های علویان

ابوالسرايا»، محمد بن ابراهيم بن اسماعیل طباطبا بن ابراهيم بن حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب را در راه حجاز (ابوالسرایا به مزار امام حسین آمد، زیرا مزار امام حسین پایگاه انقلابها و پناهگاه انقلابی ها بود امامان شیعه و جنبشهای مکتبی، مدرسی، ص (۲۵۵)) ملاقات کرد و با او وعده گذاشت که مردم را به بیعت او فرا خواند و او در روز ۱۰ جمادى الاول سال ۱۹۹ در کوفه خود را ظاهر ساخت. چون روز میعاد شد، محمد بن ابراهیم در کوفه خروج کرد و علی بن عبدالله بن حسین بن علی بن الحسین زین العابدین با او بود. مردم کوفه گرد او جمع شدند و با او بیعت کردند. از طرف دیگر ، ابوالسرایا با غلامان خویش از خارج کوفه مردم را به یاری خاندان پیامبر و خونخواهی شهیدان آل محمد الله دعوت و تحریض کرد و روز موعود با جماعتی که گرد آمده بود، وارد کوفه شد. در این هنگام محمد بن ابراهیم بر فراز منبر رفت و خطبه خواند و مردم را به بیعت خویش طلبید و عهد کرد که در میان مردم به قانون کتاب و سنت عمل کند و جانب امر به معروف و نهی از منکر را فرو نگذارد.(۱ - امام در عینیت جامعه محمدرضا حکیمی، صص ۵۳ - ۵۴)

لشکریان ابوالسرايا که روزی در میان حزب مأمون(۲- تاریخ طبری، ج ۱۰، ص ۲۳۶) جای داشت با هر سپاهی که روبرو میشدند آن را تار و مار می کردند و به هر شهری که می رسیدند، آن جا را تسخیر می کردند.(۳- زندگی سیاسی هشتمین امام جعفر مرتضی، ص ۱۲۲)

میگویند در نبرد ابوالسرايا دویست هزار تن از یاران سلطان کشته شدند؛ در حالی که از روز قیام تا روز گردن زدنش بیش از ده ماه طول نکشید. همچنین محمد بن ابراهیم در جنگ دوم مجروح گردید و بر اثر این جراحت شهید شد.

همین قیام محمد بن ابراهیم است که ابو الفرج» از «جابر جعفی» روایت کرده است که حضرت امام محمد باقر از خروج او خبر دادند و فرمودند:

در سال ۱۹۹ مردی از ما اهل بیت بر منبر کوفه خطبه می خواند که خداوند به وجود او به ملائکه مباهات میکند.(۱ - تتمة المنتهى، ص ۱۹۳.)

از سخن امام در حق محمد بن ابراهیم طباطبا دانسته می شود که قیام وی بر حق و برای حق بوده و این که با مردم پیمان بسته است که به کتاب و سنت عمل کند، مسلماً این کار را میکرد و تصمیم داشت پس از پیروزی کامل امامت را به دست امام علی بن موسی الرضاء بسپارد؛ پس در حقیقت او داعی امام رضا بوده است.

خروج محمد دیباج

از دیگر سادات بزرگ انقلابی در آن ایام، فرزند امام جعفر صادق «محمد دیباج بود که در مدینه خروج کرد و مردم را به بیعت خویش فرا خواند اهل مدینه با او بیعت کردند برخی گفته اند محمد بن جعفر الصادق نخست مردم را به بیعت با محمد بن ابراهيم طباطبا دعوت میکرد و چون او درگذشت مردم را به بیعت با خود فرا خواند. 

این که محمد بن جعفر الصادق را محمد دیباج می گفتند، به جهت حسن جمال و بها و کمال او بود. او مردی سخی و شجاع و قوى القلب و عابد بود؛ پیوسته یک روز روزه میداشت و یک روز افطار میکرد و هرگاه از منزل بیرون رفت باز نمیگشت مگر این که جامه خویش را از تن کنده بود و برهنه ای را با آن پوشانیده بود. محمد با جماعتی از سادات و علویان نامی به جانب مکه روانه گشت و آماده جنگ با سپاه خلیفه شد.(۱ - امام در عینیت جامعه، صص ۵۴ - ۵۵)

سایر انقلاب‌ها

حتی در بصره که محل تجمع عثمانیان بود علویان مورد حمایت قرار گرفتند؛ به طوری که زیدالنار *(* این نام بدان جهت انتخاب شده که زید خانه های عباسیان را در بصره به آتش کشید و هرگاه شخصی را با جامه سیاه که شعار عباسیان بود به نزدش می آوردند او را با جامه اش میسوزاند طبری، ج ۱۱، ص ۹۸۶)) قیام کرد و همراه با وی، علی بن محمد و پیش از آن نیز علی منصور به شورش برخاسته بودند.

در یمن، ابراهیم بن موسی بن جعفر شورید. 

در مدینه، محمد بن سلیمان بن داود بن حسن بن حسین بن علی بن ابیطالب قیام کرد.

در واسطا، که بخش عمده آن مایل به عثمانیه بود، قیام جعفر بن زید بن علی و نیز حسین بن ابراهیم بن حسن بن علی رخ داد.

در مدائن محمد بن اسماعیل بن محمد قیام کرد.

خلاصه سرزمینی نبود که در آن یکی از علویان به ابتکار خود یا به تقاضای مردم اقدامی بر ضد عباسیان نکرده باشد. بالاخره کار به جایی کشیده شد که اهالی بین النهرین و شام که به تفاهم با امویان و آل مروان شهرت داشتند به محمد بن محمد علوی همدم ابوالسرایا) گرویده ضمن نامه ای نوشتند که در انتظار پیکش نشسته اند تا فرمان او را ابلاغ کند.(۱ - زندگی سیاسی هشتمین امام جعفر مرتضی، صص ۱۲۲ - ۱۲۳)

اما شورش هایی که از سوی غیر علویان برپا شد نیز بسیار است. برخی از این شورشها مانند قیام حسن هرش در سال ۱۸۹ هجری مردم را به خشنودی خاندان محمد میخواندند. همچنین حاتم بن هرثمه بر ارمنستان تسلط یافت و این خود انگیزه قیام «بابک خرم دین گردید. «نصر بن شبث بر نقاطی چون کیسوم و سمسیاط و حوالی آنها مسلط گردیده از فرات گذشته در جهت شرق آن به پیشروی ادامه داد. وی هرگز تسلیم نشد؛ مگر در سال ۲۰۷.(۲- همان)

در پایان باید از شورش بابکیان و مصریان نیز نام ببریم. 

در ارزیابی شورشهای ضد عباسی به این نکته می رسیم که خطر جدی که آنان را تهدید میکرد از سوی علویان بود، زیرا این شورشها در مناطق بسیار حساسی بر میخاست و رهبریشان نیز در دست افرادی بود که از استدلال قوی و شایستگیهای غیر قابل انکاری برخوردار بودند و بر اساس آن مردم رهبران این شورشها را تأیید میکردند و به سرعت دعوتشان را پاسخ می گفتند.

در این میان، مأمون بیش از هر کس دیگری می دانست که اگر امام رضا هم بخواهند به تحکیم موقعیت و نفوذ خویش بر ضد حکومت جاری بپردازند چه فاجعه ای در انتظارش است.